1ste bedrijf van het toneelstuk van Patrick Bernauw, Guy Didelez & Freek Neirynck: "De Rechtvaardige Rechters, een gerechtelijke farce".
EERSTE BEDRIJF
Open doek, zaallicht. Orgelmuziek van Bach. De Regisseur zit al op zijn plaats als de voorstelling aanvangt. Bij het spreekgestoelte staat ook de Muze, als een assistente bij een TV-show, breed glimlachend.
Tromgeroffel. Vrouwe Justitia stapt vanuit de coulissen het podium op en neemt plaats achter haar rechtbank.
REGISSEUR (richt zich tot het publiek) Dames en heren, Leden van de Jury... Vrouwe Justitia!
Tromgeroffel. Arseen Van Damme, AVD, neemt plaats achter zijn spreekgestoelte.
REGISSEUR Dames en Heren, leden van de jury... de Edelachtbare Heer Arseen van Damme, Openbaar Aanklager van deze Uitzonderingsrechtbank, op de vijfentwintigste juli 1935 in het Vlaams Theater, Sint-Baafsplein te Gent. U zult nu getuige zijn van de première... (met een lachje als bij een inside joke:) ... enfin, van de generale repetitie van een stuk gepleegd door een anoniem auteur, een gerechtelijk drama... of moeten we zeggen: een gerechtelijke farce?... getiteld 'De Rechtvaardige Rechters'... en voor u gebracht door de Koninklijke Toneelvereniging Vreugd & Deugd[1]!
Licht op het podium aan. Zaallicht uit.
AVD (richt zich rechtstreeks tot het publiek) Dames en Heren, leden van de jury, journalisten, kunstcritici...
De Muze diept uit het spreekgestoelte een fles en een glas Elixir d'Anvers op en schenkt hem met een stralende glimlach een glas uit.
AVD (tot het publiek, terwijl hij drinkt:) Proost, parbleu! (hij dankt de Muze vlotjes voor haar assistentie, met een kus in haar hals en richt zich dan weer tot het publiek:) Dames en Heren, mag ik u voorstellen? Mijn Muze Musette!
MUSETTE (tot het publiek, zwoel) Enchanté... (en defileert als een model op de catwalk voor het publiek)
AVD (houdt de fles tegen het licht) Geboren uit een fles Elixir d'Anvers... (bekijkt haar vertederd:) Want het oog wil ook wat, nietwaar?
Zijn Muze giechelt op een hinnikende, ziek makende manier, komt dan achter hem staan, legt even haar armen om zijn hals en fluistert hem iets in het oor.
AVD (met een glimlachje, als een vlotte showmaster) Achter ieder groot man staat een vrouw...
Musette geeft weer haar enerverende giechel ten beste en neemt nu achter het spreekgestoelte en dus ook achter AVD de houding aan van een erotisch ornament, een decorstuk.
REGISSEUR Actie, actie, actie!
AVD (herneemt, tot Vrouwe Justitia:) Vrouwe Justitia...
Hij krijgt een koel knikje van Vrouwe Justitia.
AVD (tot het publiek:) Dames en Heren, leden van de jury, journalisten, kunstcritici... (kijkt naar zijn Muze, achter hem) 'k Mag niemand vergeten.
Zijn Muze fluistert hem iets in het oor, hij knikt, schraapt de keel en herneemt opnieuw:
AVD Leden van de jury, journalisten, kunstcritici... Kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... (richt zich tot zijn Muze:) Heb ik ze nu allemaal?
De Muze knikt en giechelt kort.
AVD (tot het publiek) Kortom, allen die geobsedeerd zijn door de Mysteries van Het Lam Gods! (tot zijn Muze:) Dat was al een stukske beter, hé Musette?
Zij knikt hem vriendelijk en welwillend toe. Hij grinnikt.
VROUWE Zoudt u zo goed willen zijn dergelijke intimiteiten achterwege te laten, meneer de Openbare Aanklager?
AVD (van zijn stuk gebracht) Ja, ja natuurlijk... 't Is alleen maar dat...
VROUWE Dat u ten zeerste in uw nopjes bent. Dat is duidelijk, ja. Ga door, meneer de Openbare Aanklager.
AVD 't Is alleen maar dat... Met uw permissie... 'k Zie ze daar al zitten, Vrouwe... Met hun porte-plumekes tussen hun zwetende vingerkes!... Jan Boon van De Standaard...
Spot op journalist Jan Boon, die pen en papier in de aanslag tussen het publiek heeft plaatsgenomen. Hij kijkt verrast op.
AVD En John F. van De Dag...
Spot op journalist John Flanders, die pen en papier in de aanslag elders tussen het publiek heeft plaatsgenomen. Hij kijkt verrast op.
AVD ... die te laf is om met zijn volledige naam te tekenen...
JOHN F. (springt op, beledigd) Menéér!
AVD Welgekomen, meneer Flanders!... Of is dat misschien ook uw echte naam niet?
BOON (proest het theatraal uit, richt zich dan tot het publiek) Die vent heeft nog gelijk ook! John F., ook bekend als Jean Ray, heet Raymond De Kremer, eigentlijk! John Flanders is alleen maar dat pseudoniem waaronder hij die kinderboekskes schrijft... die Vlaamse Filmkes en zo.
JOHN F. Mijnheer Boon! U moest zich schamen! Dit is bijzonder on-collegiaal! (tot AVD:) Ik weiger mee te spelen in deze schertsvertoning! Dit gaat te ver, meneer!
John Flanders staat op en begint zich naar de uitgang van de zaal te begeven.
REGISSEUR Waar blijft dat zaallicht, verdomme? Zit de Jaak daar weer te slapen of wat is 't?
Zaallicht aan. Musette giechelt haar verschrikkelijke giechel.
MUSETTE (fluistert) De Jaak had al wat op, geloof ik...
REGISSEUR Sois belle et tais-toi!
Musette doet er verontwaardigd het zwijgen toe.
AVD Gíj moet nochtans niet beschaamd zijn, meneer Flanders! In diverse van uw artikelen sloegt ge de nagel op de kop!
John F. blijft staan.
AVD Arsène Lupin opvoeren in dit mysterie, par exemple... dat was toch uw primeur, hé meneer Flanders? (hij begint in zijn papieren te zoeken) Où est-ce que ça se trouve...?
Zijn Muze helpt meezoeken en vindt het bewuste papier. Ze geeft het hem met een brede glimlach.
AVD Ah... tiens! Ici!... Merci, mon chérie... (hij bedankt haar met een kusje, en leest dan een stukje voor) De koster-bankier-detek-dief... (kijkt op, naar John Flanders:) Flauw grapje als u 't mij vraagt... Detek-dief...
Musette giechelt.
JOHN F. Ik ken mijn lezerspubliek beter dan u, meneer.
AVD (leest verder) De koster-bankier-detek-dief las graag detektief-romans, en we weten maar al te best dat de schrijvers dezer romans zélf dikwijls den bal missloegen als ze persoonlijk wilden optreden in de plaats hunner ingebeelde helden...
JOHN F. (vervolledigt de zin:) Zoo Conan Doyle, zoo Simenon...
AVD (leest) Hun romanmethode is immers niet te gebruiken, voor de doorslaande reden dat zulke verhalen niet van A tot Z worden geschreven, maar van Z tot A: de auteur begint steeds aan het einde ervan!
JOHN F. (gaat onder de tekst, die hij vervolledigt, weer zitten) De sensatielektuur van den Wetterschen Arsène Lupin heeft geen detektief van hem kunnen maken, maar wel een tamelijk goed ingelicht mensch inzake van merkwaardige verhelingen.
Het zaallicht gaat uit, alleen de spot op John F. blijft branden in de zaal.
AVD Het ware interessant de bibliotheek van Arsène eens goed te doorlopen... Arsène Goedertier, bedoel ik.
JOHN F. Het zou de eerste maal niet zijn dat de recherche de sleuter eener misdaad op de boekenplank heeft gevonden, want de politie-verhalen hebben nooit detektieven gevormd, maar wel misdadigers...
AVD (lacht) Goed gezegd, meneer Flanders! Goed gezegd!
De spot op John F. gaat uit.
AVD De sleuter eener misdaad op de boekenplank! Nooit detektieven gevormd, maar wel misdadigers! Dieven! Helers! Moordenaars! (hij drinkt van zijn Elixir en herneemt) Dames en heren dus, journalisten, kunstcritici... Eerwaarde heren kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders... (tot zijn Muze:) Zou Zijne Excellentie Monseigneur Coppieters, bisschop van Gent, zijn kat sturen of zijn kanunnik?
De Muze wil met een brede glimlach iets antwoorden, maar Vrouwe Justitia is haar voor.
VROUWE Sois belle et tais-toi!
De Muze houdt, op haar teentjes getrapt, haar mond.
AVD (staart de zaal in, hand boven de ogen) Waar zit ge, Van den Gheyn?
Een zoeklicht begint de zaal af te speuren.
AVD Zijt ge niet beschaamd, Kanunnik Kortzichtig? Ha! 't Is dààrom dat ge verstopperke speelt? (zich steeds meer opwindend:) Omdat ge door de grond gezakt zijt van schaamte? Omdat ge de Rechters niet beter bewaakt hebt? Omdat ge...
VROUWE (roept hem tot de orde) Mijnheer de Openbare Aanklager!
De Muze legt haar armen om hem heen en kalmeert hem.
VROUWE U mag zich niet zo laten gaan!
AVD Excuus, Vrouwe... U hebt gelijk... Je ne peux pas me laisser aller.
VROUWE En effet! U dient nuchter te blijven!
AVD Het is waar, Vrouwe... (schenkt zich een glas Elixir in en drinkt het in één teug leeg) Nuchter... en zakelijk...
Zijn Muze doet een stap terug en hij herneemt murmelend:
AVD Dames en heren, journalisten, kunstcritici... Kerkelijke en Wereldlijke Hoogwaardigheidsbekleders, monsieur le ministre de la Justice Paul Emile Janson, monsieur le procureur De Heem, meneer de commissaris Luysterborgh... Die moét er zijn! Hij heeft mijn kaartje toch óók gekregen? Musette?
Musette zoekt in zijn papieren en vindt de lijst. Ze toont hem die.
VROUWE (verveeld, ongeduldig) Jaja, commissaris Luysterborgh staat ook op de lijst. Hij heeft uw uitnodiging óók gekregen!
MUSETTE Ik heb ze zélf opgestuurd. (giechelt dwaas en daarna weer: brede glimlach)
VROUWE Ga door, mijnheer de Openbare Aanklager! Ga door, alstublieft! Wij hebben niet de hele nacht!
AVD (uit het hoofd de uitnodiging citerend, ogen gesloten) ... bidt u Donderdag 25 juli 1935 om 17.00 uur aanwezig te zijn in het Vlaamsch Theater, Sint Baafsplein, voor zeer belangrijke mededeelingen aangaande het Lam Gods, hoogachtend... (ogen open, woest:) Allemààl moeten ze komen! Alle hoogwaardigheidsbekleders!
Musette schrikt van zijn uitval. Hij lacht cynisch.
AVD (tot Vrouwe Justitia:) 't Zal rap gedaan zijn met het bekleden van hun hoge waardigheden als het hele land mij heeft gehoord! Tabula rasa! Ze moéten er zijn! De geldwolven en de windhanen! De schatgravers en de goudzoekers! Kortzichtigen en cultuurbarbaren, sensatiezoekers en aftroggelaars, nonchalanten en farizeeërs! Alle van ver en nabij betrokkenen!
Musette begint heftig in haar handen te klappen. Hij neemt haar ovatie dankbaar buigend in ontvangst. Zij giechelt.
VROUWE (schraapt de keel) Kunnen we de zitting dan nu voor geopend verklaren?
AVD (zonder hierop in te gaan, tot Musette) Quoi que...
MUSETTE Alhoewel?
AVD De heren achter de schermen zullen wel niet komen opdagen, zeker? Hé Musette? Non, ils ne commettront pas une telle stupidité...
VROUWE (verveeld) Meneer de Openbare Aanklager...
AVD Jawel, Mevrouw?
VROUWE Kunnen we de zitting dan nu...?
AVD Jawel, Mevrouw... (nog in gedachten verzonken) Quoi que...
MUSETTE (vertaalt, met brede glimlach, voor het publiek) Alhoewel.
AVD Hoe moet het dan verder?
MUSETTE (fluistert hem toe) Bedanken!
AVD Hé?
MUSETTE Ge moet ze bedanken!
AVD Waarvoor?
MUSETTE Dat weet ik ook niet, maar het is altijd charmant, als ge ze bedankt. (stralende glimlach)
AVD Ah oui, très bien, Musette... Ik zou ze kunnen bedanken... voor hun talrijke opkomst, par exemple?
MUSETTE En vooral... Ge moet ten allen tijde de journalisten op uw hand houden... (brede glimlach)
AVD Ah ja... Natuurlijk!... Jaja... Wat zou ik toch zijn zonder jou, Musette?
Musette giechelt en maakt met haar breedste glimlach een révérence.
MUSETTE Ce n'est rien.
AVD (richt zich opnieuw tot de zaal, onhandig en zoekend naar woorden) En euh... Hoe zit het?... Heeft iedereen een plaatsje gevonden?... U ook, mijnheer Boon?... Prima!... Prima! (draait zich om naar Musette) Zo goed?
Musette knipoogt naar hem en fluistert hem iets in het oor.
AVD En dan zal ik mij verontschuldigen... (grijnst) Verontschuldigen voor het feit dat ik nog maar eens alles van voor af aan ga exposeren, om er zeker van te zijn dat er voor niemand ook maar één detail verloren gaat...
Hij draait zich om naar Musette en zij schenkt hem een stralende glimlach.
AVD Très très bien, ma petite Musette...
VROUWE (kordaat) Kunnen we de zitting dan eindelijk voor geopend verklaren, mijnheer de Openbare Aanklager?
Spot op de regisseur.
REGISSEUR En die intieme intermezzi morgenavond beperken, ja? Musette? Mijnheer de Openbare Aanklager? Musette heeft alvast in mijn brochure geen tekst... Geen enkele regel.
MUSETTE Maar ik dacht dat...
REGISSEUR (onderbreekt en gaat naar de scène) Denken gaat je niet zo goed af, meisje. Zoals Vrouwe Justitia het uitdrukt: sois belle et tais toi! Dat is je ról in dit stuk! Moet ik er soms een tekeningetje bij maken? Zo staat het alvast allemaal in míjn script! Maar wat er niét in staat, lieve schat, zijn die kusjes tussen jou en de Openbare Aanklager, en wat er ook niet staat zijn...
AVD Maar meneer de regisseur... 't Is toch maar een generale repetitie en...?
REGISSEUR (onderbreekt) En morgen is het première en wil ik daar niks van zien of horen. Begrepen, Musette? Mijnheer de Openbare Aanklager?
MUSETTE (met tegenzin) U bent de regisseur.
REGISSEUR En de auteur.
VROUWE Kunnen we dan eindelijk dóórgaan, ja?
MUSETTE Hebt ge soms nóg een afspraak vannacht?
VROUWE Sois belle et...
REGISSEUR (onderbreekt en keert terug naar zijn plaats in de zaal) Stilte op de vloer en... actie!
De spot op de regisseur gaat uit.
Vrouwe Justitia geeft drie tikken met haar hamer.
VROUWE Dan verklaar ik deze zitting van de Uitzonderingsrechtbank eindelijk voor geopend!
AVD (neemt aan zijn spreekgestoelte een typische sprekershouding aan) Sta mij toe, Edelachtbare Vrouwe, u nog eens mee te nemen naar die bewuste elfde april 1934, half zes in de ochtend...
Musette geeuwt onbeschaamd.
REGISSEUR (streng) Musette!
Musette neemt weer haar glimlachende hostessen-pose aan.
AVD ... en mijn eerste getuige op te roepen!
VROUWE En dat is?
Oscar komt op uit de coulissen en blijft schuin voor de Rechtbank staan. Hij is niet van de slimste en ook niet van de rapste.
REGISSEUR Dat was te vroeg, Oscar!
OSCAR Het spijt me, meneer de regisseur, maar...
REGISSEUR Doorgaan!
AVD Oscar Van Boechoute, de kerkbewaarder van Sint-Baafs!
Musette gaat bij hem met een Bijbel om hem te laten zweren.
MUSETTE (uitdagend kijkend naar de Regisseur omdat ze toch nog haar woordje wist te plaatsen) Zweert gij de waarheid te zeggen en niets dan de waarheid, zo helpe u God?
OSCAR Ik zweer het.
Musette keert terug naar haar plaats.
AVD Oscar... Gij kwaamt die bewuste elfde april 1934, om half zes in de ochtend, de kathedraal binnen langs de ingang aan de Kapittelstraat. Is dat zo?
OSCAR Jao'k.
AVD Iedere ochtend was het uw allereerste taak de deuren te openen, nietwaar?
OSCAR Jao...
AVD Maar vóór ge de deur van de rechter zijingang kon aanraken, werd die al van binnenuit opengeduwd door een stokoud kwezelke, dat u met een minzame groet voorbij liep. Is dat correct?
OSCAR Jao...
AVD Wilt u dan zo goed zijn Vrouwe Justitia te vertellen wat er precies door u heen ging, op dat moment?
OSCAR (kijkt eerbiedig op naar Vrouwe Justitia, wil iets zeggen, slaagt daar niet in, maar ten slotte komt het er dan toch uit) Dat es nu al de twiede kier in een goe alf jaar tijd dat ien van de keirkdeuren 't 's avons nie gesloten wierd! Da moe'k melden!
Musette giechelt om Oscar.
AVD Ge hebt dat dan telefonisch gemeld aan koster Hector Vanvolsem...
OSCAR Jao'k.
AVD Wat hebt gij hem precies verteld, Oscar?
OSCAR Hallo, ben-ekik bij koster Vanvolsem...? Ja Hector, 'k ben 'tekik hin, 't es Oscar Van Bouchaute hier an den appareil... en 't es om u te melden dat de deure van 't zijportaal waarschijnlijk de hielegodse nacht opengestaan hee, en dat es nu al den twiede kier in een goe alf jaar tijd dat ien van de keirkdeuren 't 's avons nie gesloten wierd! En dat moest ik u melden, hin!
Musette giechelt om Oscar.
AVD En wat heeft meneer Vanvolsem u daarop geantwoord?
OSCAR Dat hij het wist van dienen ierste kier.
AVD O ja? Van wie wist hij dat dan wel?
OSCAR Den eerwaarde meneer de kanunnik Van den Gheyn hat'em dat gezeid!
AVD Kanunnik Van den Gheyn?
OSCAR Jao'n.
AVD Maar hij was niet kwaad?
OSCAR Wie? Hector Vanvolsem of den eerwaarde meneer de kanunnik Van den Gheyn?
AVD Kanunnik Van den Gheyn.
OSCAR Nie'n. Hij zei dat dat al ne kier kost gebeure!
AVD (triomfantelijk tot het publiek) Kanunnik Van den Gheyn zei dat zoiets al eens kon gebeuren, dames en heren van de jury! (tot Oscar:) En wat had de koster nóg te melden, Oscar?
OSCAR Hij vroeg of dat-er gien ienen offerblok was gekraakt.
AVD Was dat het geval?
OSCAR Ik peinst het niet... Nie, zuu te zien was 't er gien ienen offerblok gekraakt en ik peis ook nie dat er kandeleers gestolen zijn...
AVD En in de Vydkapel, Oscar?
OSCAR Naar de Vydkapel ben ik natuurlijk iest geweest... en 't ekken van 't tabernakel van 't Lam Gods was goed op slot.
AVD Wat heeft koster Vanvolsem u vervolgens opgedragen, Oscar?
OSCAR Hector Vanvolsem ee gezeid van 't ekken open te maken gelijk naar gewoonte, 't halver achte, als de toeriste beginnen binne te kome...? En ik em gezeid: 't Zal gebeure, Hector!'
AVD En dat hebt ge dan ook gedaan?
OSCAR Jao'k.
AVD En toen ge terugkeerde naar de kapel van het Lam Gods...
OSCAR ... waren de Rechtvaardige Rechters gaan vliegen.
AVD Het wereldberoemde dubbelpaneel van de gebroeders Van Eyck, voorstellende aan de achterkant Sint-Jan de Doper en aan de voorkant de Rechtvaardige Rechters... gestolen. Dank u wel, Oscar. U kunt gaan. Bedankt voor uw getuigenis.
Oscar weet niet goed waarheen, staat daar wat te drentelen, en het is Musette die hem moet wegleiden, de coulissen in. Ze keert terug naar haar plaats, maar inmiddels is AVD al verder gegaan:
AVD (tot het publiek) Zeer geachte leden van de jury... Wat voor de brave kerkbewaarder Oscar Van Boechoute en zelfs voor koster Hector Vanvolsem een jaar lang verzwegen werd, was dat kanunnik Van den Gheyn een tip gekregen had... dat er iets verschrikkelijks beraamd werd met het Lam Gods van de Gebroeders Van Eyck...
STEM (van JOHN F., ergens in de zaal, maar onzichtbaar uit het publiek) Een tip van een advocaat!
AVD (hand achter zijn oor) Wat zegt u? Een tip van een advocaat? Heel juist! En kent meneer ook de naam van die advocaat?
Het blijft stil.
AVD Nee?... Je dois avouer... ik ken hem ook niet. Maar sommigen hier weten zeer goed dat hij uit Antwerpen kwam... (pauze) Begrijpt u nu waarom ik van nul af aan wilde beginnen? (tot Vrouwe Justitia:) Hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... kanunnik Van den Gheyn! (als die niet komt opdagen, herhaalt hij met meer aandrang:) Hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... kanunnik Van den Gheyn!
REGISSEUR Musette? Ga eens zien waar onze kanunnik zit, wil je?
Musette loopt de coulissen in en keert bijna ogenblikkelijk terug met de Kanunnik.
KANUNNIK Excuseer, meneer de regisseur, maar ik zat...
REGISSEUR Dat interesseert mij geen fluit, kanunnik! We spelen door!
Musette neemt haar plaats weer in. AVD valt de Kanunnik onmiddellijk rechtstreeks aan.
AVD Waarom hebt ge die informatie een jaar lang achter gehouden?
KANUNNIK Welke informatie?
AVD Dat de deur al eerder open gevonden was! Dat er een tip was gekomen van een advocaat! Waarom hebt ge die informatie achter gehouden? Was dat soms een opdracht van monseigneur Coppieters? Zo ja, waarom?
KANUNNIK Ik euh...
AVD Waarom hebt ge de bewaking niet opgedreven toen de deur een eerste keer open gevonden werd?
KANUNNIK Wel, ik denk dat ik euh...
AVD Waarom? Waarom hadt ge het in een interview op de dag van de roof al over chantage?
KANUNNIK Chantage!?
AVD Waarom?
KANUNNIK (hooghartig) U raaskalt, mijnheer.
AVD Omdat ge er méér van wist, Kanunnik Kortzichtig! Dààrom!
VROUWE Meneer de Openbaar Aanklager... Matig uw taalgebruik, alstublieft!
KANUNNIK Dat ontken ik ten stelligste.
AVD Omdat ge stiekem hoopte door uw stilzwijgen de waarheid in eeuwige duisternis te dompelen! Dààrom!
VROUWE (streng) Calmez-vous, Arsène!
AVD Excuus, Vrouwe Justitia. (wrijft met een zakdoek het zweet van zijn gezicht)
VROUWE (zachter) Calmez-vous...
KANUNNIK (spottend) En ge staat nog maar aan 't begin van uw calvarie... Nog maar aan 't begin van uw bewijsvoering...
Musette heeft gemerkt dat haar meester een hartversterker hard kan gebruiken, heeft hem snel een glas elixir uitgeschonken en gaat hem dit nu dragen.
AVD (neemt het aan) Merci, Musette.
MUSETTE Ce n'est rien.
REGISSEUR (brullend) Sois belle et tais-toi, verdomme!
Musette keert gauw terug naar haar plaats. AVD neemt een doosje uit zijn borstzakje, neemt daar een pilletje uit en slikt het door met een teug elixir.
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia) Kan ik beschikken?
VROUWE (tot AVD) Mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD Laat hem nog even, Vrouwe... Nog even...
Hij gaat achter zijn spreekgestoelte staan, bladert even door zijn paperassen, kalmeert en vindt de draad van zijn betoog terug. De Kanunnik ziet het hooghartig aan.
AVD Het nieuws van de diefstal gaat als een lopend vuurtje door de straten van onze goede stad Gent. Binnen de kortste keren ziet de kathedraal al zwart van het volk, toeristen én Gentenaars. Allemaal komen ze kijken naar een eikenhouten paneel dat er niet meer is... Naar een dubbel eikenhouten paneel eigenlijk, met aan de ene kant Sint-Jan de Doper en aan de andere kant de Rechtvaardige Rechters... De eerste uren na de ontdekking van een misdaad zijn altijd de belangrijkste voor het onderzoek, want dan zijn de sporen nog vers... Maar nu wordt de plaats van de misdaad door al dat volk onder de voet gelopen... God en Klein Pierke kunnen alles bepotelen... en waar zit de politie? (tot Vrouwe Justitia:) Vrouwe Justitia, hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... Commissaris Luysterborgh!
VROUWE Commissaris Luysterborgh!
Luysterborgh komt op uit de coulissen. De Kanunnik begroet hem.
KANUNNIK Ha, gij zijt hier ook?
AVD Waar zat de politie, meneer de commissaris?
COMMISS. Pardon?
AVD En toen ge dan eindelijk ter plaatse kwaamt en al dat volk zag, wat waren toen uw eerste woorden, commissaris?
COMMISS. (tot Vrouwe Justitia:) Verschoning, Vrouwe... Maar dat... herinner ik mij niet meer... Na al die tijd...
AVD (tot Vrouwe Justitia:) Dan zal ík u zeggen wat zijn eerste woorden waren, Vrouwe! 'Ik zal vandenavond terugkeren, als 't er wat minder volk is,' dàt waren zijn eerste woorden!
VROUWE Is dat zo, commissaris?
COMMISS. Het is mogelijk... Ik kan het mij niet meer herinneren.
AVD (triomfantelijk, tot het publiek:) Ik zal vandenavond terugkeren, als 't er wat minder volk is!
Musette giechelt.
COMMISS. (tot Vrouwe Justitia:) Ik was er gerust in, Edelachtbare.
AVD (smalend) Hij was er gerust in!
COMMISS. Ik dacht dat het een studentengrap was, zoals het schaken van Manneke Pis in Geraardsbergen.
KANUNNIK Brussel.
COMMISS. Brussel?
AVD Ah ja, want met een strijkplank van anderhalve meter op een halve meter loopt ge niet zomaar weg, hé? En d'r zaten toch nog ander paneelkes in dat tabernakel, hé? Als 't zó nauw steekt... hé Luysterborgh? d'Ailleurs, een dief kon die twee ontschatbare panelen tóch nergens verkopen, hé?
COMMISS. Maar 't is toch waar? Ze waren gekend zoals slecht geld!
AVD Om een lang verhaal kort te maken, toen gij met uw onderzoek begon, was er al niks meer te onderzoeken... want toen waren alle sporen al uitgewist. Is dat correct, Luysterborgh?
COMMISS. Als u het zegt, zal dat wel zo zijn, zeker?
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia:) Euh... Is mijn aanwezigheid hier nog langer vereist, Vrouwe?
AVD (barst uit) Ja, die is nog langer vereist, Kanunnik Kortzichtig! Gij verlaat deze rechtszaal niet voor ik het zeg! Begrepen?
VROUWE (sussend) Mijnheer de Openbare Aanklager...
AVD (keert terug achter zijn spreekgestoelte, rommelt in zijn papieren, vervolgt dan nors) Twee weken na de roof ontvangt monseigneur Coppieters, de bisschop van Gent, een omslag met de vermelding 'strikt persoonlijk'. Welk onderzoek hebt ge naar die omslag verricht, Luysterborgh?
COMMISS. Euh... Hoe wilt ge zeggen?
AVD Géén dus. De brief was nochtans in Antwerpen afgestempeld. Soit... Aan welke expertise hebt ge deze slecht getypte en in slecht Frans opgestelde brief onderworpen, Luysterborgh?
COMMISS. Ik euh... Hij was ondertekend met Dua.
AVD Ah, dàt herinnert ge u tenminste toch nog! Hoeveel Dua's hebt g'ondervraagd tussen Gent en Wetteren?
COMMISS. We hebben héél wat mensen ondervr(aagd)...
AVD (onderbreekt) Ja, ge hebt er heel wat ondervraagd. Maar is het dan nooit in dat luizenverstand...
VROUWE (berispend) Meneer de (Openbare Aanklager)...
AVD ... van u opgekomen dat Dua ook een afkorting of een letterwoord kon zijn? D.U.A., par exemple? Voor zo'n pootje schijtkersen als een losgeld van één miljoen kunt ge dergelijke details toch al eens onder uw loepke nemen, als policier? Want in deze brief eiste deze D.U.A. één miljoen frank van het bisdom, of ontkent gij dat, Luysterborgh?
COMMISS. Dat is correct.
AVD (begint een vliegertje te vouwen van een papier, dreigend:) Een échte policier, die zou getenteerd geweest zijn door de vele vliegerkes die de duistere D.U.A. opliet!... Maar uwe vlieger ging niet op, hé Luysterborgh? (hij gooit de vlieger naar Luysterborgh)
Musette giechelt.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager...
AVD Ja, Edelachtbare Vrouwe?
VROUWE Orde, alstublieft...
Musette gaat het vliegertje gauw oprapen en gooit het in de coulissen, neemt dan haar plaats weer in.
AVD Excuus, Vrouwe... (richt zich opnieuw tot de commissaris) Een echte policier had uit de brief van D.U.A. kunnen opmaken dat de Rechters verstopt waren in het centrum van Gent, op een plek waar veel volk over de vloer kwam, die gebonden was aan openings- en sluitingsuren... waar de dief ze niet onopgemerkt, op om het even welk moment van de dag, kon weghalen... Dàt had een échte policier uit die brief kunnen opmaken, Luysterborgh. Maar wat maakte gij daaruit op?
De commissaris haalt zijn schouders op.
AVD (tot Vrouwe Justitia, triomfantelijk) Rien du tout, Madame!... (tot de Kanunnik:) Kanunnik Kortzichtig...
Musette giechelt.
KANUNNIK Vrouwe Justitia! Ik protesteer ten stelligste tegen de aantasting van mijn waardigheid die vervat ligt in...
VROUWE (onderbreekt met een hamerslag) Protest toegestaan! Laat scheldwoorden in het vervolg achterwege, mijnheer de Openbare Aanklager.
AVD Jawel, Vrouwe... (opnieuw tot de Kanunnik:) Als de bisschop de voorwaarden van D.U.A. aanvaardde, moest hij in La Dernière Heure een kleine aankondiging laten opnemen...
KANUNNIK Ja en?
AVD Herinnert u zich de tekst van deze advertentie nog?
KANUNNIK Euh... Dat was iets als euh... 'D.U.A. In overeenstemming met de betrokken overheid, aanvaarden wij in het geheel uw voorstellen.'
Musette vindt in het spreekgestoelte een krant en geeft die aan AVD, die ermee wappert.
AVD En welke advertentie verscheen er in La Dernière Heure?... (als de Kanunnik niet antwoordt:) Wel, Kanunnik Kor... Van den Gheyn? Herinnert u het zich niet meer? Moet ik uw geheugen misschien efkes opfrissen?
KANUNNIK Neenee... Ik herinner mij die advertentie nog...
AVD Wij luisteren.
KANUNNIK (na een pauze, ongemakkelijk:) D.U.A. Uw voorstel is overdreven.
AVD (leest met een ongelooflijke uitdrukking) D.U.A. Uw voorstel is overdreven. (kijkend naar de Kanunnik, grijnzend:) Overdréven... Dat sloeg natuurlijk op dat ene miljoen dat door D.U.A. geëist werd, hé?
KANUNNIK Ja...
AVD En gij, Luysterborgh...
COMMISS. Ja meneer?
AVD Hebt gij Van den Gheyn dan niet gevraagd of de bisschop misschien zo op zijn zak zat dat hij niet eens een miljoen over had voor een schilderij dat twintig keer zoveel waard was?
COMMISS. Nee meneer...
AVD Een kleine omhaling had toch wonderen kunnen doen, hé Van den Gheyn? Dat zoudt gij toch moeten weten, hé?
KANUNNIK (droog, tot Vrouwe Justitia:) Is het soms de bedoeling van de Heer Openbare Aanklager dat ik hierop antwoord, Vrouwe? Of is dit alleen maar een retorische vraag?
MUSETTE (giechelt) Een erotische vraag?
REGISSEUR (berispend) Musette!
MUSETTE (verveeld) Jaja, ik weet het al!
VROUWE (vragend, tot AVD:) Mijnheer de Openbare Aanklager? Is het soms uw bedoeling dat de heer Kanunnik antwoord geeft op uw laatste vraag, of was die alleen maar erotisch...?
AVD Retorisch.
VROUWE (gegeneerd) Verschoning!... ré-tó-risch bedoeld?
AVD (wuift de opmerking van Van den Gheyn weg) Och, laat maar, Vrouwe... Laat maar... Het heeft geen belang... (begint in zijn papieren te rommelen) D.U.A. stelde u zelfs nog een percentje voor, als ik het goed begrepen heb...
KANUNNIK Dit is ongehoord!
AVD Op voorwaarde dat het bisdom een beetje wilde meewerken... Ha ja, hier heb ik het!... (zwaait met een brief) Vijf procent op één miljoen! Daar kunt ge toch al eens een nieuw soutaneke voor kopen, hé?...
KANUNNIK Godslasterlijk!
MUSETTE (giechelt) Een soutieneke dan?
REGISSEUR Laatste verwittiging, Musette! Zwijgen of ge vliegt eruit!
AVD (vervolgt onverstoorbaar) Maar ja, de financiële wegen van de Kerk zijn ondoorgrondelijk... Hoe verklaart ge anders dat drie dagen later de advertentie tóch verscheen, exact zoals D.U.A. het gevraagd had? En wat was de reactie op die advertentie? De reactie van de heer D.U.A.? Mijnheer Luysterborgh?
COMMISS. (schrikt op) Een bewaarplaatsbewijsje van de Société Nationale des Chemins de Fer Belges, Bruxelles-Nord, bureau de bagage... Samen met een tweede brief.
AVD Gij zijt met dat ticket naar het bagagedepot geweest... Hebt ge daar enig onderzoek gedaan, Luysterborgh?
COMMISS. Ik heb Alex Puissant ondervraagd.
AVD De bediende van het bagagedepot?
COMMISS. Jawel.
AVD En wat verklaarde hij?
COMMISS. Dat de achterkant van het eveneens ontvreemde Rechtvaardige Rechterspaneel, voorstellende Sint Johannes de Doper met het Lammetje, in een doek gewikkeld werd afgegeven door een man van vooraan in de vijftig, Franssprekend, welstellend uiterlijk, met snor en puntbaardje.
KANUNNIK (spottend) Zowat dezelfde snor en puntbaardje als u draagt, mijnheer de Openbare Aanklager.
Musette gaat de snor en het puntbaardje van AVD even strelen.
AVD (grijnst) Interessant signalement, hé Kanunnik?... Luysterborgh?
COMMISS. Jawel, meneer.
AVD Wat hebt g'ermee gedaan?
De commissaris schuifelt ongemakkelijk heen en weer.
AVD Niet veel, hé Luysterborgh?
AVD schraapt veelbetekenend de keel, Musette schenkt hem een glaasje elixir in, hij drinkt en wendt zich dan rechtstreeks tot het publiek.
AVD Dames en heren, journalisten en kunstcritici, kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... Op 1 juni ontvangt bisschop Coppieters een vierde brief van Dua, D punt U punt A punt. (tot Musette) Musette?
Musette neemt een brief uit de paperassen op het spreekgestoelte.
AVD Geef hem maar aan Kanunnik Van den Gheyn, de rechterhand van de bisschop én de verantwoordelijke voor het Lam Gods...
Ze doet dat, nog altijd als de assistente in één of ander kwisprogramma, en keert met een stralende glimlach daarna weer terug naar haar plaats.
AVD Lees voor, eerwaarde, als het u belieft...
KANUNNIK (leest de brief voor) Monseigneur... Ingevolge onze overeenkomst verzoeken wij U het commissieloon te willen deponeren in de handen van eerwaarde heer Meulepas, pastoor van de Sint Laurentiusparochie te Antwerpen. Men mag de persoon die het pakje komt ophalen niet om uitleg vragen en men mag hem niet toespreken. Houd goed Uw verplichtingen en doe geen verdere opzoekingen langs geheime wegen, want zij zouden vernietiging van de Rechtvaardige Rechters voor gevolg hebben. Handel vlug en de zaak zal spoedig van de baan zijn. D.U.A.
AVD En wat deed gij, Van den Gheyn?
Voordat die kan antwoorden, heeft AVD al een teken gegeven aan Musette, waarop die de Kanunnik de brief weer afneemt, en de arme man met haar charme daarbij zo in de war brengt, dat hij niet meteen in staat is te antwoorden.
AVD Gij hield goed uw verplichtingen, ja. Gij deed geen verdere opzoekingen langs andere geheime wegen, nee...
KANUNNIK Uit bezorgdheid voor de Rechters!
AVD (lacht) Laat me niet lachen! Uit bezorgdheid voor de diéf, ja!
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia:) Eerwaarde Vrouwe, ik protesteer ten stelligste tegen deze insinuerende...
VROUWE (onderbreekt met een hamerslag) Protest verworpen! Ga door, meneer de Openbare Aanklager.
AVD Voordat de eerwaarde heer Kanunnik mij onderbrak, Vrouwe, wilde ik er nog aan toevoegen dat het soms lijkt alsof het bisdom de dief een hand boven het hoofd hield...
KANUNNIK Nonsens! Vuige roddel! Smerige achterklap!
AVD En wat hebt gij gedaan, Luysterborgh?
COMMISS. Onze handen waren gebonden, mijnheer de Openbare Aanklager.
AVD Ach zo, uw handen waren gebonden? En door wie, als ik vragen mag?
COMMISS. Door de minister van Justitie, mijnheer.
AVD (ongelovig) Door niemand minder dan Paul-Emile Janson?
COMMISS. Wij handelden op zijn uitdrukkelijk bevel... en op dat van de bisschop natuurlijk, in de persoon van de heer Van den Gheyn.
AVD En moeten wij van u geloven dat deze minister van Justitie en deze kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders zo'n dikke vrienden waren, commissaris? Ik heb het wel eens anders horen vertellen!
COMMISS. Er waren gemeenschappelijke belangen in het spel, meneer. Of tegenstrijdige belangen... Enfin, het was nogal ingewikkeld, maar...
AVD Probeer het maar uit te leggen, commissaris. Probeer het ons maar eens uit te leggen! En neemt u er alstublieft de tijd voor! U hebt alle tijd van de wereld om het ons uit te leggen!
COMMISS. De Rechtvaardige Rechters vormden een twistpunt tussen Kerk en Staat... Het was nog geen uitgemaakte zaak wiens eigendom het héle Lam Gods precies was, en zólang kon er ook geen uitsluitsel gegeven worden wie zou moeten opdraaien voor de verantwoordelijkheid terzake... of voor het losgeld dat betaald diende te worden. En dat was nog lang niet alles...
AVD Nee, dat was nog lang niet alles... Maar goed, om een lang verhaal kort te maken... Uw handen, commissaris, waren dus gebonden, zowel door de bisschop als door de minister van Justitie...
COMMISS. Zij wilden de Rechtvaardige Rechters terug... De dief kon hen gestolen worden.
AVD (lacht) Bij wijze van spreken, uiteraard.
COMMISS. (ongemakkelijk) Uiteraard.
VROUWE Dit zijn ernstige beschuldigingen, mijnheer.
COMMISS. Daarvan ben ik mij terdege bewust, Edelachtbare Vrouwe.
AVD Ga verder, commissaris. Ga verder!
COMMISS. Ik mocht mij van mijn oversten, ten eerste, bij de overhandiging van het losgeld niet eens vertónen, in Antwerpen.
AVD En ten tweede?
COMMISS. Ik mocht D.U.A. of zijn loopjongen niet om uitleg vragen, niet toespreken, niet arresteren, niet ondervragen.
AVD (wendt zich triomfantelijk tot Vrouwe Justitia:) En ten derde, Vrouwe Justitia, mocht commissaris Luysterborgh van ùw Minister van Justitie D.U.A. of zijn loopjongen niet eens schàduwen, zélfs niet verkleed als pastoor, zoals alvast één loos gerucht wil, of vermomd als lantaarnpaal!
Musette giechelt.
VROUWE (geschokt) Mijnheer de Openbare Aanklager... alstublieft!
AVD (hij keert terug achter het spreekgestoelte) U kunt beschikken, heren.
De kanunnik en de commissaris verdwijnen in de coulissen.
AVD (ordent zijn papieren, glimlacht) Gelukkig hadden de kerkelijke en gerechtelijke machten buiten die simpele pastoorsmeid gerekend, die als naar gewoonte door de gleuf van de brievenbus aan het loeren was, toen het losgeld - zoals de afspraak luidde - in de handen van de eerwaarde heer Meulepas uit Antwerpen werd gedeponeerd. Zij zag de man die het pakje kwam ophalen in een zwarte taxi van het merk Minerva stappen. Ze speelde deze informatie door aan het gerecht... ùw gerecht, Vrouwe Justitia... en dat gerecht slaagde er na amper zes maanden in... omgerekend een slordig half jaar dus... de taxichauffeur te ondervragen. Die herinnerde zich toen alleen nog dat hij gehandeld had in opdracht van een vent van vooraan in de vijftig, met een snor en een puntbaardje, die Frans sprak en er nogal welstellend uitzag. (rechtstreeks tot het publiek:) Waar hebben we datzelfde signalement nóg gehoord, dames en heren? (glimlacht) Was dat niet in 't Noordstation, toen Sint Johannes de Doper in ons midden terugkeerde?
Musette schenkt hem een glas elixir uit.
AVD Merci, chérie... (hij drinkt, glimlacht weer) Ik zie John Flanders al glunderen en noteren, en ik zie Jan Boon voor zijn Standaard al een vette kop voorbereiden: 'Kerk en Gerecht houden dief Lam Gods hand boven het hoofd!'... (speurend in de zaal naar Jan Boon:) Nu ge uw titel al hebt, meneer Boon, mag ik u misschien ook een kaderstukje dicteren? (grijpt naar zijn neus:) Bij de neus genomen puntje puntje puntje...
VROUWE Mijnheer... Terzake, alstublieft.
AVD Excuus, Vrouwe... Ik liet me meeslepen door mijn enthousiasme... (tot Musette, die hij omhelst) Waar waren we gebleven, schatje?
We zien zijn handen over haar achterwerk glijden en we horen haar verrukt giechelen.
REGISSEUR Niet zo familair worden, hé! En schrap dat 'schatje' ook maar! Zij is uw Muze, eventueel uwe chérie, maar geen vulgair 'schatje'! Ja?
Musette en AVD laten elkaar zuchtend en met tegenzin los.
AVD Een grapje kan er toch wel af zeker, op een Generale Repetitie?
REGISSEUR Niet op míjn Generale Repetities, mijn beste! Doorspelen!
AVD (vermoeid leunend tegen het spreekgestoelte) Ik... D.U.A. bedoel ik... D.U.A. zal niet erg tevreden geweest zijn... toen hij zijn pakje opende... (is zijn tekst kwijt, sist geïrriteerd:) Tekst, tekst!
STEM (uit de coulissen) Want in plaats van 950.000 Belgische frank...
AVD Want in plaats van 950.000 Belgische frank, zijnde één miljoen min vijf procent commissieloon voor het bisdom, stak er... Hoeveel stak er nu eigenlijk in?
REGISSEUR Concentratie, hé zeg! Concentratie!
STEM (uit de coulissen) Vijfentwintigduizend frank.
AVD Jaja, er stak dus vijfentwintigduizend frank in... Samen met een briefje van de bisschop, om het goed te maken, waarin nóg eens 225.000...? Ja zeg, al die cijfers hé... Ik kan geen cijfers onthouden!
REGISSEUR 225.000 frank en dóórspelen! En zorg ervoor dat ge morgenavond de juiste cijfers hebt!
AVD ... waarin dus nog eens 225.000 frank zat... nee, belóófd werd... Een briefje waarin nog eens 225.000 frank belóófd werd, maar pas nadàt de Rechters ongedeerd teruggekeerd zouden zijn... Onzin natuurlijk, want waarom zouden ze de afperser dàn nog betaald hebben?... Enfin, D.U.A. start dus een kwaaie-brieven-campagne, brengt zijn losgeld terug tot een half miljoen, maar men gaat niet op zijn voorstellen in... Men hoopt dat hij zijn prijs nog verder zal verlagen... Dat gebeurt echter niet, en men komt in een patsituatie terecht... De één wil niet toegeven, de ander ook niet en... A ce moment-ci, je risque de recevoir des questions dérangeantes au sujet de ces lettres... Hoe komt gij aan die brieven, meneer?... (wendt zich tot Musette) Musette?
MUSETTE (verliest voor het eerst haar stralende glimlach, naar de regisseur) Zeg, kunnen we hier niet efkes pauzeren? Mijn kaken beginnen pijn te doen van al dat lachen!
De spot boven de tafel van de Regisseur floept aan.
REGISSEUR Collega's, we zijn bijna aan 't einde van 't eerste bedrijf. Daar houden we morgen ook een pauze. Dus laat er ons die paar lijnen nog bijnemen.
MUSETTE Maar moet ik hier dan nog blijven staan lachen? Ik heb tóch niks te zeggen!
REGISSEUR Het leven kan soms hard zijn, hé Musette?
MUSETTE Gij zijt een sadist, hé? Al die regisseurs zijn sadisten. Ge kunt het niet verdragen dat hij en ik hier... (ze bedoelt AVD)
AVD Ik had eigenlijk ook nog een opmerking, meneer de regisseur.
REGISSEUR O ja?
AVD De mensen gaan zich dat écht afvragen, morgen.
REGISSEUR Wat gaan ze zich afvragen, morgen?
AVD Hoe ik aan die brieven kom!
REGISSEUR (lacht) Dit is een tonéélstuk, vriend. Alle toneel is illusie. Zo slim zullen die mensen ook wel zijn. Gij zijt een acteur! Dat wéten ze toch!
AVD Maar u hebt dit stuk geschreven. Hoe komt ù dan aan die brieven! Hun inhoud is nogal... exact!
REGISSEUR (lacht) Dat is net de bedoeling.
MUSETTE Ik snap dit ook niet, hoor.
AVD Onder het publiek morgen zullen vast en zeker mensen zitten die zich daar vragen gaan bij stellen.
MUSETTE Hij heeft gelijk, meneer de regisseur! John Flanders van De Dag en Jan Boon van De Standaard! Ik heb de uitnodiging voor de première nog zélf in hun bus gestopt!
REGISSEUR Ik zei toch dat het de bedoeling was dat ze zich vragen zouden gaan stellen?
AVD Ja, maar ik voel er weinig voor gearresteerd te worden...
REGISSEUR Gij zijt een actéur, vriend. Niet meer dan een acteur. En nog niet eens een hele goeie ook. Om van uw vriendinneke maar te zwijgen. Dus als jullie nou even je bek willen houden en doorspelen, ja? Dan zijn we er nog voor middernacht mee klaar.
Vrouwe Justitia komt van haar troon. De volgende replieken gaan bijna-fluisterend, want zijn eigenlijk niet bestemd om door de Regisseur gehoord te worden:
VROUWE Geef hem zijn zin. Speel gewoon door. Als het morgen fout loopt, draait híj ervoor op. Niet wij.
MUSETTE Maar hebt ge dat gehoord? Dat taaltje van hem? Bek houden en doorspelen!
VROUWE (glimlacht) Sois belle et tais-toi.
AVD En niet eens een hele goeie ook, zegt hij... Ik ben de beste die we hier hebben, bij Vreugd & Deugd... Dat hij dan een ander gezelschap zoekt, hé.
REGISSEUR (roept) Zeg, komt er daar nu nog iets van? Of blijven jullie kamperen op de Bühne?
De anderen weer fluisterend:
MUSETTE (aapt hem na) Op de Bühne... poeh!
REGISSEUR (roept) Vrouwe Justitia... terug op uw troon! We hernemen vanaf: 'A ce moment-ci...'
AVD Wat doen we?
VROUWE Och, geef hem zijn pretje nu maar...
MUSETTE (pruilend) Mannen krijgen hun pretje àltijd.
AVD (grinnikt, neemt haar om haar middel, kust haar) Nietwaar, schatje?
MUSETTE Maar 't is toch waar? Ge weet toch wat hij mij beloofd heeft?
VROUWE (snel) Wat heeft hij u dan beloofd?
MUSETTE Dat hij mij hierna zou meenemen naar Parijs...
VROUWE Voor een échte toneelcarrière...?
MUSETTE Ja... Hoe weet gij dat?
AVD Die vent is verdomme zo onbetrouwbaar als de pest!
VROUWE Omdat hij mij precies hetzelfde heeft beloofd.
REGISSEUR (roept) Dames! Is het theekransje afgelopen, ja?
AVD Wel, wat doen we nu?
VROUWE We zouden de helft van de recette krijgen...
MUSETTE Morgenavond...
AVD Nog efkes doorbijten dan?
De Vrouwe en Musette knikken en nemen hun plaatsen weer in.
AVD Vanaf wààr zouden we hernemen, meneer de regisseur?
REGISSEUR A ce moment-ci.
AVD (neemt zijn plaats weer in) A ce moment-ci, je risque de recevoir des questions dérangeantes au sujet de ces lettres... Hoe komt gij aan die brieven, meneer?
Hij wendt zich tot Musette, die hem haar stralende glimlach schenkt.
AVD Kan ik verklappen dat ik de dubbels van de brieven in het huis van Goedertier gelezen heb? Kan ik hiér de naam Arsène Goedertier wel laten vallen? (hij omvat Musette om het middel) Is dat strafbaar, Musette? Namen noemen?
Musette schenkt hem haar stralende glimlach en fluistert hem iets in het oor. Hij antwoordt, wij kunnen het niet horen. Zij giechelt haar ziekmakend dwaze giechel. Hij kust haar in de hals.
REGISSEUR Bedwing u nog een beetje, alstublieft.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD (draait zich naar haar om) Jawel, mevrouw?
VROUWE U dient even te beraadslagen met uw assistente, zo te zien?
AVD Jawel, mevrouw.
VROUWE Zullen wij de zitting dan voor een halfuurtje opschorten?
AVD Dat zou een prima idee zijn, mevrouw.
VROUWE Juist. Dan schort ik hierbij de zitting voor een half uurtje op. (hamerslag)
AVD en een giechelende Musette duiken vrijend de coulissen in.
REGISSEUR Zaallicht en muziek aan en pauze!
Het zaallicht gaat aan en er weerklinkt opnieuw orgelmuziek van Bach.
Einde van het Eerste Bedrijf.
[1]Of de naam van de vereniging waar het stuk gespeeld wordt.
Open doek, zaallicht. Orgelmuziek van Bach. De Regisseur zit al op zijn plaats als de voorstelling aanvangt. Bij het spreekgestoelte staat ook de Muze, als een assistente bij een TV-show, breed glimlachend.
Tromgeroffel. Vrouwe Justitia stapt vanuit de coulissen het podium op en neemt plaats achter haar rechtbank.
REGISSEUR (richt zich tot het publiek) Dames en heren, Leden van de Jury... Vrouwe Justitia!
Tromgeroffel. Arseen Van Damme, AVD, neemt plaats achter zijn spreekgestoelte.
REGISSEUR Dames en Heren, leden van de jury... de Edelachtbare Heer Arseen van Damme, Openbaar Aanklager van deze Uitzonderingsrechtbank, op de vijfentwintigste juli 1935 in het Vlaams Theater, Sint-Baafsplein te Gent. U zult nu getuige zijn van de première... (met een lachje als bij een inside joke:) ... enfin, van de generale repetitie van een stuk gepleegd door een anoniem auteur, een gerechtelijk drama... of moeten we zeggen: een gerechtelijke farce?... getiteld 'De Rechtvaardige Rechters'... en voor u gebracht door de Koninklijke Toneelvereniging Vreugd & Deugd[1]!
Licht op het podium aan. Zaallicht uit.
AVD (richt zich rechtstreeks tot het publiek) Dames en Heren, leden van de jury, journalisten, kunstcritici...
De Muze diept uit het spreekgestoelte een fles en een glas Elixir d'Anvers op en schenkt hem met een stralende glimlach een glas uit.
AVD (tot het publiek, terwijl hij drinkt:) Proost, parbleu! (hij dankt de Muze vlotjes voor haar assistentie, met een kus in haar hals en richt zich dan weer tot het publiek:) Dames en Heren, mag ik u voorstellen? Mijn Muze Musette!
MUSETTE (tot het publiek, zwoel) Enchanté... (en defileert als een model op de catwalk voor het publiek)
AVD (houdt de fles tegen het licht) Geboren uit een fles Elixir d'Anvers... (bekijkt haar vertederd:) Want het oog wil ook wat, nietwaar?
Zijn Muze giechelt op een hinnikende, ziek makende manier, komt dan achter hem staan, legt even haar armen om zijn hals en fluistert hem iets in het oor.
AVD (met een glimlachje, als een vlotte showmaster) Achter ieder groot man staat een vrouw...
Musette geeft weer haar enerverende giechel ten beste en neemt nu achter het spreekgestoelte en dus ook achter AVD de houding aan van een erotisch ornament, een decorstuk.
REGISSEUR Actie, actie, actie!
AVD (herneemt, tot Vrouwe Justitia:) Vrouwe Justitia...
Hij krijgt een koel knikje van Vrouwe Justitia.
AVD (tot het publiek:) Dames en Heren, leden van de jury, journalisten, kunstcritici... (kijkt naar zijn Muze, achter hem) 'k Mag niemand vergeten.
Zijn Muze fluistert hem iets in het oor, hij knikt, schraapt de keel en herneemt opnieuw:
AVD Leden van de jury, journalisten, kunstcritici... Kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... (richt zich tot zijn Muze:) Heb ik ze nu allemaal?
De Muze knikt en giechelt kort.
AVD (tot het publiek) Kortom, allen die geobsedeerd zijn door de Mysteries van Het Lam Gods! (tot zijn Muze:) Dat was al een stukske beter, hé Musette?
Zij knikt hem vriendelijk en welwillend toe. Hij grinnikt.
VROUWE Zoudt u zo goed willen zijn dergelijke intimiteiten achterwege te laten, meneer de Openbare Aanklager?
AVD (van zijn stuk gebracht) Ja, ja natuurlijk... 't Is alleen maar dat...
VROUWE Dat u ten zeerste in uw nopjes bent. Dat is duidelijk, ja. Ga door, meneer de Openbare Aanklager.
AVD 't Is alleen maar dat... Met uw permissie... 'k Zie ze daar al zitten, Vrouwe... Met hun porte-plumekes tussen hun zwetende vingerkes!... Jan Boon van De Standaard...
Spot op journalist Jan Boon, die pen en papier in de aanslag tussen het publiek heeft plaatsgenomen. Hij kijkt verrast op.
AVD En John F. van De Dag...
Spot op journalist John Flanders, die pen en papier in de aanslag elders tussen het publiek heeft plaatsgenomen. Hij kijkt verrast op.
AVD ... die te laf is om met zijn volledige naam te tekenen...
JOHN F. (springt op, beledigd) Menéér!
AVD Welgekomen, meneer Flanders!... Of is dat misschien ook uw echte naam niet?
BOON (proest het theatraal uit, richt zich dan tot het publiek) Die vent heeft nog gelijk ook! John F., ook bekend als Jean Ray, heet Raymond De Kremer, eigentlijk! John Flanders is alleen maar dat pseudoniem waaronder hij die kinderboekskes schrijft... die Vlaamse Filmkes en zo.
JOHN F. Mijnheer Boon! U moest zich schamen! Dit is bijzonder on-collegiaal! (tot AVD:) Ik weiger mee te spelen in deze schertsvertoning! Dit gaat te ver, meneer!
John Flanders staat op en begint zich naar de uitgang van de zaal te begeven.
REGISSEUR Waar blijft dat zaallicht, verdomme? Zit de Jaak daar weer te slapen of wat is 't?
Zaallicht aan. Musette giechelt haar verschrikkelijke giechel.
MUSETTE (fluistert) De Jaak had al wat op, geloof ik...
REGISSEUR Sois belle et tais-toi!
Musette doet er verontwaardigd het zwijgen toe.
AVD Gíj moet nochtans niet beschaamd zijn, meneer Flanders! In diverse van uw artikelen sloegt ge de nagel op de kop!
John F. blijft staan.
AVD Arsène Lupin opvoeren in dit mysterie, par exemple... dat was toch uw primeur, hé meneer Flanders? (hij begint in zijn papieren te zoeken) Où est-ce que ça se trouve...?
Zijn Muze helpt meezoeken en vindt het bewuste papier. Ze geeft het hem met een brede glimlach.
AVD Ah... tiens! Ici!... Merci, mon chérie... (hij bedankt haar met een kusje, en leest dan een stukje voor) De koster-bankier-detek-dief... (kijkt op, naar John Flanders:) Flauw grapje als u 't mij vraagt... Detek-dief...
Musette giechelt.
JOHN F. Ik ken mijn lezerspubliek beter dan u, meneer.
AVD (leest verder) De koster-bankier-detek-dief las graag detektief-romans, en we weten maar al te best dat de schrijvers dezer romans zélf dikwijls den bal missloegen als ze persoonlijk wilden optreden in de plaats hunner ingebeelde helden...
JOHN F. (vervolledigt de zin:) Zoo Conan Doyle, zoo Simenon...
AVD (leest) Hun romanmethode is immers niet te gebruiken, voor de doorslaande reden dat zulke verhalen niet van A tot Z worden geschreven, maar van Z tot A: de auteur begint steeds aan het einde ervan!
JOHN F. (gaat onder de tekst, die hij vervolledigt, weer zitten) De sensatielektuur van den Wetterschen Arsène Lupin heeft geen detektief van hem kunnen maken, maar wel een tamelijk goed ingelicht mensch inzake van merkwaardige verhelingen.
Het zaallicht gaat uit, alleen de spot op John F. blijft branden in de zaal.
AVD Het ware interessant de bibliotheek van Arsène eens goed te doorlopen... Arsène Goedertier, bedoel ik.
JOHN F. Het zou de eerste maal niet zijn dat de recherche de sleuter eener misdaad op de boekenplank heeft gevonden, want de politie-verhalen hebben nooit detektieven gevormd, maar wel misdadigers...
AVD (lacht) Goed gezegd, meneer Flanders! Goed gezegd!
De spot op John F. gaat uit.
AVD De sleuter eener misdaad op de boekenplank! Nooit detektieven gevormd, maar wel misdadigers! Dieven! Helers! Moordenaars! (hij drinkt van zijn Elixir en herneemt) Dames en heren dus, journalisten, kunstcritici... Eerwaarde heren kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders... (tot zijn Muze:) Zou Zijne Excellentie Monseigneur Coppieters, bisschop van Gent, zijn kat sturen of zijn kanunnik?
De Muze wil met een brede glimlach iets antwoorden, maar Vrouwe Justitia is haar voor.
VROUWE Sois belle et tais-toi!
De Muze houdt, op haar teentjes getrapt, haar mond.
AVD (staart de zaal in, hand boven de ogen) Waar zit ge, Van den Gheyn?
Een zoeklicht begint de zaal af te speuren.
AVD Zijt ge niet beschaamd, Kanunnik Kortzichtig? Ha! 't Is dààrom dat ge verstopperke speelt? (zich steeds meer opwindend:) Omdat ge door de grond gezakt zijt van schaamte? Omdat ge de Rechters niet beter bewaakt hebt? Omdat ge...
VROUWE (roept hem tot de orde) Mijnheer de Openbare Aanklager!
De Muze legt haar armen om hem heen en kalmeert hem.
VROUWE U mag zich niet zo laten gaan!
AVD Excuus, Vrouwe... U hebt gelijk... Je ne peux pas me laisser aller.
VROUWE En effet! U dient nuchter te blijven!
AVD Het is waar, Vrouwe... (schenkt zich een glas Elixir in en drinkt het in één teug leeg) Nuchter... en zakelijk...
Zijn Muze doet een stap terug en hij herneemt murmelend:
AVD Dames en heren, journalisten, kunstcritici... Kerkelijke en Wereldlijke Hoogwaardigheidsbekleders, monsieur le ministre de la Justice Paul Emile Janson, monsieur le procureur De Heem, meneer de commissaris Luysterborgh... Die moét er zijn! Hij heeft mijn kaartje toch óók gekregen? Musette?
Musette zoekt in zijn papieren en vindt de lijst. Ze toont hem die.
VROUWE (verveeld, ongeduldig) Jaja, commissaris Luysterborgh staat ook op de lijst. Hij heeft uw uitnodiging óók gekregen!
MUSETTE Ik heb ze zélf opgestuurd. (giechelt dwaas en daarna weer: brede glimlach)
VROUWE Ga door, mijnheer de Openbare Aanklager! Ga door, alstublieft! Wij hebben niet de hele nacht!
AVD (uit het hoofd de uitnodiging citerend, ogen gesloten) ... bidt u Donderdag 25 juli 1935 om 17.00 uur aanwezig te zijn in het Vlaamsch Theater, Sint Baafsplein, voor zeer belangrijke mededeelingen aangaande het Lam Gods, hoogachtend... (ogen open, woest:) Allemààl moeten ze komen! Alle hoogwaardigheidsbekleders!
Musette schrikt van zijn uitval. Hij lacht cynisch.
AVD (tot Vrouwe Justitia:) 't Zal rap gedaan zijn met het bekleden van hun hoge waardigheden als het hele land mij heeft gehoord! Tabula rasa! Ze moéten er zijn! De geldwolven en de windhanen! De schatgravers en de goudzoekers! Kortzichtigen en cultuurbarbaren, sensatiezoekers en aftroggelaars, nonchalanten en farizeeërs! Alle van ver en nabij betrokkenen!
Musette begint heftig in haar handen te klappen. Hij neemt haar ovatie dankbaar buigend in ontvangst. Zij giechelt.
VROUWE (schraapt de keel) Kunnen we de zitting dan nu voor geopend verklaren?
AVD (zonder hierop in te gaan, tot Musette) Quoi que...
MUSETTE Alhoewel?
AVD De heren achter de schermen zullen wel niet komen opdagen, zeker? Hé Musette? Non, ils ne commettront pas une telle stupidité...
VROUWE (verveeld) Meneer de Openbare Aanklager...
AVD Jawel, Mevrouw?
VROUWE Kunnen we de zitting dan nu...?
AVD Jawel, Mevrouw... (nog in gedachten verzonken) Quoi que...
MUSETTE (vertaalt, met brede glimlach, voor het publiek) Alhoewel.
AVD Hoe moet het dan verder?
MUSETTE (fluistert hem toe) Bedanken!
AVD Hé?
MUSETTE Ge moet ze bedanken!
AVD Waarvoor?
MUSETTE Dat weet ik ook niet, maar het is altijd charmant, als ge ze bedankt. (stralende glimlach)
AVD Ah oui, très bien, Musette... Ik zou ze kunnen bedanken... voor hun talrijke opkomst, par exemple?
MUSETTE En vooral... Ge moet ten allen tijde de journalisten op uw hand houden... (brede glimlach)
AVD Ah ja... Natuurlijk!... Jaja... Wat zou ik toch zijn zonder jou, Musette?
Musette giechelt en maakt met haar breedste glimlach een révérence.
MUSETTE Ce n'est rien.
AVD (richt zich opnieuw tot de zaal, onhandig en zoekend naar woorden) En euh... Hoe zit het?... Heeft iedereen een plaatsje gevonden?... U ook, mijnheer Boon?... Prima!... Prima! (draait zich om naar Musette) Zo goed?
Musette knipoogt naar hem en fluistert hem iets in het oor.
AVD En dan zal ik mij verontschuldigen... (grijnst) Verontschuldigen voor het feit dat ik nog maar eens alles van voor af aan ga exposeren, om er zeker van te zijn dat er voor niemand ook maar één detail verloren gaat...
Hij draait zich om naar Musette en zij schenkt hem een stralende glimlach.
AVD Très très bien, ma petite Musette...
VROUWE (kordaat) Kunnen we de zitting dan eindelijk voor geopend verklaren, mijnheer de Openbare Aanklager?
Spot op de regisseur.
REGISSEUR En die intieme intermezzi morgenavond beperken, ja? Musette? Mijnheer de Openbare Aanklager? Musette heeft alvast in mijn brochure geen tekst... Geen enkele regel.
MUSETTE Maar ik dacht dat...
REGISSEUR (onderbreekt en gaat naar de scène) Denken gaat je niet zo goed af, meisje. Zoals Vrouwe Justitia het uitdrukt: sois belle et tais toi! Dat is je ról in dit stuk! Moet ik er soms een tekeningetje bij maken? Zo staat het alvast allemaal in míjn script! Maar wat er niét in staat, lieve schat, zijn die kusjes tussen jou en de Openbare Aanklager, en wat er ook niet staat zijn...
AVD Maar meneer de regisseur... 't Is toch maar een generale repetitie en...?
REGISSEUR (onderbreekt) En morgen is het première en wil ik daar niks van zien of horen. Begrepen, Musette? Mijnheer de Openbare Aanklager?
MUSETTE (met tegenzin) U bent de regisseur.
REGISSEUR En de auteur.
VROUWE Kunnen we dan eindelijk dóórgaan, ja?
MUSETTE Hebt ge soms nóg een afspraak vannacht?
VROUWE Sois belle et...
REGISSEUR (onderbreekt en keert terug naar zijn plaats in de zaal) Stilte op de vloer en... actie!
De spot op de regisseur gaat uit.
Vrouwe Justitia geeft drie tikken met haar hamer.
VROUWE Dan verklaar ik deze zitting van de Uitzonderingsrechtbank eindelijk voor geopend!
AVD (neemt aan zijn spreekgestoelte een typische sprekershouding aan) Sta mij toe, Edelachtbare Vrouwe, u nog eens mee te nemen naar die bewuste elfde april 1934, half zes in de ochtend...
Musette geeuwt onbeschaamd.
REGISSEUR (streng) Musette!
Musette neemt weer haar glimlachende hostessen-pose aan.
AVD ... en mijn eerste getuige op te roepen!
VROUWE En dat is?
Oscar komt op uit de coulissen en blijft schuin voor de Rechtbank staan. Hij is niet van de slimste en ook niet van de rapste.
REGISSEUR Dat was te vroeg, Oscar!
OSCAR Het spijt me, meneer de regisseur, maar...
REGISSEUR Doorgaan!
AVD Oscar Van Boechoute, de kerkbewaarder van Sint-Baafs!
Musette gaat bij hem met een Bijbel om hem te laten zweren.
MUSETTE (uitdagend kijkend naar de Regisseur omdat ze toch nog haar woordje wist te plaatsen) Zweert gij de waarheid te zeggen en niets dan de waarheid, zo helpe u God?
OSCAR Ik zweer het.
Musette keert terug naar haar plaats.
AVD Oscar... Gij kwaamt die bewuste elfde april 1934, om half zes in de ochtend, de kathedraal binnen langs de ingang aan de Kapittelstraat. Is dat zo?
OSCAR Jao'k.
AVD Iedere ochtend was het uw allereerste taak de deuren te openen, nietwaar?
OSCAR Jao...
AVD Maar vóór ge de deur van de rechter zijingang kon aanraken, werd die al van binnenuit opengeduwd door een stokoud kwezelke, dat u met een minzame groet voorbij liep. Is dat correct?
OSCAR Jao...
AVD Wilt u dan zo goed zijn Vrouwe Justitia te vertellen wat er precies door u heen ging, op dat moment?
OSCAR (kijkt eerbiedig op naar Vrouwe Justitia, wil iets zeggen, slaagt daar niet in, maar ten slotte komt het er dan toch uit) Dat es nu al de twiede kier in een goe alf jaar tijd dat ien van de keirkdeuren 't 's avons nie gesloten wierd! Da moe'k melden!
Musette giechelt om Oscar.
AVD Ge hebt dat dan telefonisch gemeld aan koster Hector Vanvolsem...
OSCAR Jao'k.
AVD Wat hebt gij hem precies verteld, Oscar?
OSCAR Hallo, ben-ekik bij koster Vanvolsem...? Ja Hector, 'k ben 'tekik hin, 't es Oscar Van Bouchaute hier an den appareil... en 't es om u te melden dat de deure van 't zijportaal waarschijnlijk de hielegodse nacht opengestaan hee, en dat es nu al den twiede kier in een goe alf jaar tijd dat ien van de keirkdeuren 't 's avons nie gesloten wierd! En dat moest ik u melden, hin!
Musette giechelt om Oscar.
AVD En wat heeft meneer Vanvolsem u daarop geantwoord?
OSCAR Dat hij het wist van dienen ierste kier.
AVD O ja? Van wie wist hij dat dan wel?
OSCAR Den eerwaarde meneer de kanunnik Van den Gheyn hat'em dat gezeid!
AVD Kanunnik Van den Gheyn?
OSCAR Jao'n.
AVD Maar hij was niet kwaad?
OSCAR Wie? Hector Vanvolsem of den eerwaarde meneer de kanunnik Van den Gheyn?
AVD Kanunnik Van den Gheyn.
OSCAR Nie'n. Hij zei dat dat al ne kier kost gebeure!
AVD (triomfantelijk tot het publiek) Kanunnik Van den Gheyn zei dat zoiets al eens kon gebeuren, dames en heren van de jury! (tot Oscar:) En wat had de koster nóg te melden, Oscar?
OSCAR Hij vroeg of dat-er gien ienen offerblok was gekraakt.
AVD Was dat het geval?
OSCAR Ik peinst het niet... Nie, zuu te zien was 't er gien ienen offerblok gekraakt en ik peis ook nie dat er kandeleers gestolen zijn...
AVD En in de Vydkapel, Oscar?
OSCAR Naar de Vydkapel ben ik natuurlijk iest geweest... en 't ekken van 't tabernakel van 't Lam Gods was goed op slot.
AVD Wat heeft koster Vanvolsem u vervolgens opgedragen, Oscar?
OSCAR Hector Vanvolsem ee gezeid van 't ekken open te maken gelijk naar gewoonte, 't halver achte, als de toeriste beginnen binne te kome...? En ik em gezeid: 't Zal gebeure, Hector!'
AVD En dat hebt ge dan ook gedaan?
OSCAR Jao'k.
AVD En toen ge terugkeerde naar de kapel van het Lam Gods...
OSCAR ... waren de Rechtvaardige Rechters gaan vliegen.
AVD Het wereldberoemde dubbelpaneel van de gebroeders Van Eyck, voorstellende aan de achterkant Sint-Jan de Doper en aan de voorkant de Rechtvaardige Rechters... gestolen. Dank u wel, Oscar. U kunt gaan. Bedankt voor uw getuigenis.
Oscar weet niet goed waarheen, staat daar wat te drentelen, en het is Musette die hem moet wegleiden, de coulissen in. Ze keert terug naar haar plaats, maar inmiddels is AVD al verder gegaan:
AVD (tot het publiek) Zeer geachte leden van de jury... Wat voor de brave kerkbewaarder Oscar Van Boechoute en zelfs voor koster Hector Vanvolsem een jaar lang verzwegen werd, was dat kanunnik Van den Gheyn een tip gekregen had... dat er iets verschrikkelijks beraamd werd met het Lam Gods van de Gebroeders Van Eyck...
STEM (van JOHN F., ergens in de zaal, maar onzichtbaar uit het publiek) Een tip van een advocaat!
AVD (hand achter zijn oor) Wat zegt u? Een tip van een advocaat? Heel juist! En kent meneer ook de naam van die advocaat?
Het blijft stil.
AVD Nee?... Je dois avouer... ik ken hem ook niet. Maar sommigen hier weten zeer goed dat hij uit Antwerpen kwam... (pauze) Begrijpt u nu waarom ik van nul af aan wilde beginnen? (tot Vrouwe Justitia:) Hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... kanunnik Van den Gheyn! (als die niet komt opdagen, herhaalt hij met meer aandrang:) Hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... kanunnik Van den Gheyn!
REGISSEUR Musette? Ga eens zien waar onze kanunnik zit, wil je?
Musette loopt de coulissen in en keert bijna ogenblikkelijk terug met de Kanunnik.
KANUNNIK Excuseer, meneer de regisseur, maar ik zat...
REGISSEUR Dat interesseert mij geen fluit, kanunnik! We spelen door!
Musette neemt haar plaats weer in. AVD valt de Kanunnik onmiddellijk rechtstreeks aan.
AVD Waarom hebt ge die informatie een jaar lang achter gehouden?
KANUNNIK Welke informatie?
AVD Dat de deur al eerder open gevonden was! Dat er een tip was gekomen van een advocaat! Waarom hebt ge die informatie achter gehouden? Was dat soms een opdracht van monseigneur Coppieters? Zo ja, waarom?
KANUNNIK Ik euh...
AVD Waarom hebt ge de bewaking niet opgedreven toen de deur een eerste keer open gevonden werd?
KANUNNIK Wel, ik denk dat ik euh...
AVD Waarom? Waarom hadt ge het in een interview op de dag van de roof al over chantage?
KANUNNIK Chantage!?
AVD Waarom?
KANUNNIK (hooghartig) U raaskalt, mijnheer.
AVD Omdat ge er méér van wist, Kanunnik Kortzichtig! Dààrom!
VROUWE Meneer de Openbaar Aanklager... Matig uw taalgebruik, alstublieft!
KANUNNIK Dat ontken ik ten stelligste.
AVD Omdat ge stiekem hoopte door uw stilzwijgen de waarheid in eeuwige duisternis te dompelen! Dààrom!
VROUWE (streng) Calmez-vous, Arsène!
AVD Excuus, Vrouwe Justitia. (wrijft met een zakdoek het zweet van zijn gezicht)
VROUWE (zachter) Calmez-vous...
KANUNNIK (spottend) En ge staat nog maar aan 't begin van uw calvarie... Nog maar aan 't begin van uw bewijsvoering...
Musette heeft gemerkt dat haar meester een hartversterker hard kan gebruiken, heeft hem snel een glas elixir uitgeschonken en gaat hem dit nu dragen.
AVD (neemt het aan) Merci, Musette.
MUSETTE Ce n'est rien.
REGISSEUR (brullend) Sois belle et tais-toi, verdomme!
Musette keert gauw terug naar haar plaats. AVD neemt een doosje uit zijn borstzakje, neemt daar een pilletje uit en slikt het door met een teug elixir.
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia) Kan ik beschikken?
VROUWE (tot AVD) Mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD Laat hem nog even, Vrouwe... Nog even...
Hij gaat achter zijn spreekgestoelte staan, bladert even door zijn paperassen, kalmeert en vindt de draad van zijn betoog terug. De Kanunnik ziet het hooghartig aan.
AVD Het nieuws van de diefstal gaat als een lopend vuurtje door de straten van onze goede stad Gent. Binnen de kortste keren ziet de kathedraal al zwart van het volk, toeristen én Gentenaars. Allemaal komen ze kijken naar een eikenhouten paneel dat er niet meer is... Naar een dubbel eikenhouten paneel eigenlijk, met aan de ene kant Sint-Jan de Doper en aan de andere kant de Rechtvaardige Rechters... De eerste uren na de ontdekking van een misdaad zijn altijd de belangrijkste voor het onderzoek, want dan zijn de sporen nog vers... Maar nu wordt de plaats van de misdaad door al dat volk onder de voet gelopen... God en Klein Pierke kunnen alles bepotelen... en waar zit de politie? (tot Vrouwe Justitia:) Vrouwe Justitia, hierbij roep ik op in het belang van het onderzoek... Commissaris Luysterborgh!
VROUWE Commissaris Luysterborgh!
Luysterborgh komt op uit de coulissen. De Kanunnik begroet hem.
KANUNNIK Ha, gij zijt hier ook?
AVD Waar zat de politie, meneer de commissaris?
COMMISS. Pardon?
AVD En toen ge dan eindelijk ter plaatse kwaamt en al dat volk zag, wat waren toen uw eerste woorden, commissaris?
COMMISS. (tot Vrouwe Justitia:) Verschoning, Vrouwe... Maar dat... herinner ik mij niet meer... Na al die tijd...
AVD (tot Vrouwe Justitia:) Dan zal ík u zeggen wat zijn eerste woorden waren, Vrouwe! 'Ik zal vandenavond terugkeren, als 't er wat minder volk is,' dàt waren zijn eerste woorden!
VROUWE Is dat zo, commissaris?
COMMISS. Het is mogelijk... Ik kan het mij niet meer herinneren.
AVD (triomfantelijk, tot het publiek:) Ik zal vandenavond terugkeren, als 't er wat minder volk is!
Musette giechelt.
COMMISS. (tot Vrouwe Justitia:) Ik was er gerust in, Edelachtbare.
AVD (smalend) Hij was er gerust in!
COMMISS. Ik dacht dat het een studentengrap was, zoals het schaken van Manneke Pis in Geraardsbergen.
KANUNNIK Brussel.
COMMISS. Brussel?
AVD Ah ja, want met een strijkplank van anderhalve meter op een halve meter loopt ge niet zomaar weg, hé? En d'r zaten toch nog ander paneelkes in dat tabernakel, hé? Als 't zó nauw steekt... hé Luysterborgh? d'Ailleurs, een dief kon die twee ontschatbare panelen tóch nergens verkopen, hé?
COMMISS. Maar 't is toch waar? Ze waren gekend zoals slecht geld!
AVD Om een lang verhaal kort te maken, toen gij met uw onderzoek begon, was er al niks meer te onderzoeken... want toen waren alle sporen al uitgewist. Is dat correct, Luysterborgh?
COMMISS. Als u het zegt, zal dat wel zo zijn, zeker?
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia:) Euh... Is mijn aanwezigheid hier nog langer vereist, Vrouwe?
AVD (barst uit) Ja, die is nog langer vereist, Kanunnik Kortzichtig! Gij verlaat deze rechtszaal niet voor ik het zeg! Begrepen?
VROUWE (sussend) Mijnheer de Openbare Aanklager...
AVD (keert terug achter zijn spreekgestoelte, rommelt in zijn papieren, vervolgt dan nors) Twee weken na de roof ontvangt monseigneur Coppieters, de bisschop van Gent, een omslag met de vermelding 'strikt persoonlijk'. Welk onderzoek hebt ge naar die omslag verricht, Luysterborgh?
COMMISS. Euh... Hoe wilt ge zeggen?
AVD Géén dus. De brief was nochtans in Antwerpen afgestempeld. Soit... Aan welke expertise hebt ge deze slecht getypte en in slecht Frans opgestelde brief onderworpen, Luysterborgh?
COMMISS. Ik euh... Hij was ondertekend met Dua.
AVD Ah, dàt herinnert ge u tenminste toch nog! Hoeveel Dua's hebt g'ondervraagd tussen Gent en Wetteren?
COMMISS. We hebben héél wat mensen ondervr(aagd)...
AVD (onderbreekt) Ja, ge hebt er heel wat ondervraagd. Maar is het dan nooit in dat luizenverstand...
VROUWE (berispend) Meneer de (Openbare Aanklager)...
AVD ... van u opgekomen dat Dua ook een afkorting of een letterwoord kon zijn? D.U.A., par exemple? Voor zo'n pootje schijtkersen als een losgeld van één miljoen kunt ge dergelijke details toch al eens onder uw loepke nemen, als policier? Want in deze brief eiste deze D.U.A. één miljoen frank van het bisdom, of ontkent gij dat, Luysterborgh?
COMMISS. Dat is correct.
AVD (begint een vliegertje te vouwen van een papier, dreigend:) Een échte policier, die zou getenteerd geweest zijn door de vele vliegerkes die de duistere D.U.A. opliet!... Maar uwe vlieger ging niet op, hé Luysterborgh? (hij gooit de vlieger naar Luysterborgh)
Musette giechelt.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager...
AVD Ja, Edelachtbare Vrouwe?
VROUWE Orde, alstublieft...
Musette gaat het vliegertje gauw oprapen en gooit het in de coulissen, neemt dan haar plaats weer in.
AVD Excuus, Vrouwe... (richt zich opnieuw tot de commissaris) Een echte policier had uit de brief van D.U.A. kunnen opmaken dat de Rechters verstopt waren in het centrum van Gent, op een plek waar veel volk over de vloer kwam, die gebonden was aan openings- en sluitingsuren... waar de dief ze niet onopgemerkt, op om het even welk moment van de dag, kon weghalen... Dàt had een échte policier uit die brief kunnen opmaken, Luysterborgh. Maar wat maakte gij daaruit op?
De commissaris haalt zijn schouders op.
AVD (tot Vrouwe Justitia, triomfantelijk) Rien du tout, Madame!... (tot de Kanunnik:) Kanunnik Kortzichtig...
Musette giechelt.
KANUNNIK Vrouwe Justitia! Ik protesteer ten stelligste tegen de aantasting van mijn waardigheid die vervat ligt in...
VROUWE (onderbreekt met een hamerslag) Protest toegestaan! Laat scheldwoorden in het vervolg achterwege, mijnheer de Openbare Aanklager.
AVD Jawel, Vrouwe... (opnieuw tot de Kanunnik:) Als de bisschop de voorwaarden van D.U.A. aanvaardde, moest hij in La Dernière Heure een kleine aankondiging laten opnemen...
KANUNNIK Ja en?
AVD Herinnert u zich de tekst van deze advertentie nog?
KANUNNIK Euh... Dat was iets als euh... 'D.U.A. In overeenstemming met de betrokken overheid, aanvaarden wij in het geheel uw voorstellen.'
Musette vindt in het spreekgestoelte een krant en geeft die aan AVD, die ermee wappert.
AVD En welke advertentie verscheen er in La Dernière Heure?... (als de Kanunnik niet antwoordt:) Wel, Kanunnik Kor... Van den Gheyn? Herinnert u het zich niet meer? Moet ik uw geheugen misschien efkes opfrissen?
KANUNNIK Neenee... Ik herinner mij die advertentie nog...
AVD Wij luisteren.
KANUNNIK (na een pauze, ongemakkelijk:) D.U.A. Uw voorstel is overdreven.
AVD (leest met een ongelooflijke uitdrukking) D.U.A. Uw voorstel is overdreven. (kijkend naar de Kanunnik, grijnzend:) Overdréven... Dat sloeg natuurlijk op dat ene miljoen dat door D.U.A. geëist werd, hé?
KANUNNIK Ja...
AVD En gij, Luysterborgh...
COMMISS. Ja meneer?
AVD Hebt gij Van den Gheyn dan niet gevraagd of de bisschop misschien zo op zijn zak zat dat hij niet eens een miljoen over had voor een schilderij dat twintig keer zoveel waard was?
COMMISS. Nee meneer...
AVD Een kleine omhaling had toch wonderen kunnen doen, hé Van den Gheyn? Dat zoudt gij toch moeten weten, hé?
KANUNNIK (droog, tot Vrouwe Justitia:) Is het soms de bedoeling van de Heer Openbare Aanklager dat ik hierop antwoord, Vrouwe? Of is dit alleen maar een retorische vraag?
MUSETTE (giechelt) Een erotische vraag?
REGISSEUR (berispend) Musette!
MUSETTE (verveeld) Jaja, ik weet het al!
VROUWE (vragend, tot AVD:) Mijnheer de Openbare Aanklager? Is het soms uw bedoeling dat de heer Kanunnik antwoord geeft op uw laatste vraag, of was die alleen maar erotisch...?
AVD Retorisch.
VROUWE (gegeneerd) Verschoning!... ré-tó-risch bedoeld?
AVD (wuift de opmerking van Van den Gheyn weg) Och, laat maar, Vrouwe... Laat maar... Het heeft geen belang... (begint in zijn papieren te rommelen) D.U.A. stelde u zelfs nog een percentje voor, als ik het goed begrepen heb...
KANUNNIK Dit is ongehoord!
AVD Op voorwaarde dat het bisdom een beetje wilde meewerken... Ha ja, hier heb ik het!... (zwaait met een brief) Vijf procent op één miljoen! Daar kunt ge toch al eens een nieuw soutaneke voor kopen, hé?...
KANUNNIK Godslasterlijk!
MUSETTE (giechelt) Een soutieneke dan?
REGISSEUR Laatste verwittiging, Musette! Zwijgen of ge vliegt eruit!
AVD (vervolgt onverstoorbaar) Maar ja, de financiële wegen van de Kerk zijn ondoorgrondelijk... Hoe verklaart ge anders dat drie dagen later de advertentie tóch verscheen, exact zoals D.U.A. het gevraagd had? En wat was de reactie op die advertentie? De reactie van de heer D.U.A.? Mijnheer Luysterborgh?
COMMISS. (schrikt op) Een bewaarplaatsbewijsje van de Société Nationale des Chemins de Fer Belges, Bruxelles-Nord, bureau de bagage... Samen met een tweede brief.
AVD Gij zijt met dat ticket naar het bagagedepot geweest... Hebt ge daar enig onderzoek gedaan, Luysterborgh?
COMMISS. Ik heb Alex Puissant ondervraagd.
AVD De bediende van het bagagedepot?
COMMISS. Jawel.
AVD En wat verklaarde hij?
COMMISS. Dat de achterkant van het eveneens ontvreemde Rechtvaardige Rechterspaneel, voorstellende Sint Johannes de Doper met het Lammetje, in een doek gewikkeld werd afgegeven door een man van vooraan in de vijftig, Franssprekend, welstellend uiterlijk, met snor en puntbaardje.
KANUNNIK (spottend) Zowat dezelfde snor en puntbaardje als u draagt, mijnheer de Openbare Aanklager.
Musette gaat de snor en het puntbaardje van AVD even strelen.
AVD (grijnst) Interessant signalement, hé Kanunnik?... Luysterborgh?
COMMISS. Jawel, meneer.
AVD Wat hebt g'ermee gedaan?
De commissaris schuifelt ongemakkelijk heen en weer.
AVD Niet veel, hé Luysterborgh?
AVD schraapt veelbetekenend de keel, Musette schenkt hem een glaasje elixir in, hij drinkt en wendt zich dan rechtstreeks tot het publiek.
AVD Dames en heren, journalisten en kunstcritici, kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... Op 1 juni ontvangt bisschop Coppieters een vierde brief van Dua, D punt U punt A punt. (tot Musette) Musette?
Musette neemt een brief uit de paperassen op het spreekgestoelte.
AVD Geef hem maar aan Kanunnik Van den Gheyn, de rechterhand van de bisschop én de verantwoordelijke voor het Lam Gods...
Ze doet dat, nog altijd als de assistente in één of ander kwisprogramma, en keert met een stralende glimlach daarna weer terug naar haar plaats.
AVD Lees voor, eerwaarde, als het u belieft...
KANUNNIK (leest de brief voor) Monseigneur... Ingevolge onze overeenkomst verzoeken wij U het commissieloon te willen deponeren in de handen van eerwaarde heer Meulepas, pastoor van de Sint Laurentiusparochie te Antwerpen. Men mag de persoon die het pakje komt ophalen niet om uitleg vragen en men mag hem niet toespreken. Houd goed Uw verplichtingen en doe geen verdere opzoekingen langs geheime wegen, want zij zouden vernietiging van de Rechtvaardige Rechters voor gevolg hebben. Handel vlug en de zaak zal spoedig van de baan zijn. D.U.A.
AVD En wat deed gij, Van den Gheyn?
Voordat die kan antwoorden, heeft AVD al een teken gegeven aan Musette, waarop die de Kanunnik de brief weer afneemt, en de arme man met haar charme daarbij zo in de war brengt, dat hij niet meteen in staat is te antwoorden.
AVD Gij hield goed uw verplichtingen, ja. Gij deed geen verdere opzoekingen langs andere geheime wegen, nee...
KANUNNIK Uit bezorgdheid voor de Rechters!
AVD (lacht) Laat me niet lachen! Uit bezorgdheid voor de diéf, ja!
KANUNNIK (tot Vrouwe Justitia:) Eerwaarde Vrouwe, ik protesteer ten stelligste tegen deze insinuerende...
VROUWE (onderbreekt met een hamerslag) Protest verworpen! Ga door, meneer de Openbare Aanklager.
AVD Voordat de eerwaarde heer Kanunnik mij onderbrak, Vrouwe, wilde ik er nog aan toevoegen dat het soms lijkt alsof het bisdom de dief een hand boven het hoofd hield...
KANUNNIK Nonsens! Vuige roddel! Smerige achterklap!
AVD En wat hebt gij gedaan, Luysterborgh?
COMMISS. Onze handen waren gebonden, mijnheer de Openbare Aanklager.
AVD Ach zo, uw handen waren gebonden? En door wie, als ik vragen mag?
COMMISS. Door de minister van Justitie, mijnheer.
AVD (ongelovig) Door niemand minder dan Paul-Emile Janson?
COMMISS. Wij handelden op zijn uitdrukkelijk bevel... en op dat van de bisschop natuurlijk, in de persoon van de heer Van den Gheyn.
AVD En moeten wij van u geloven dat deze minister van Justitie en deze kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders zo'n dikke vrienden waren, commissaris? Ik heb het wel eens anders horen vertellen!
COMMISS. Er waren gemeenschappelijke belangen in het spel, meneer. Of tegenstrijdige belangen... Enfin, het was nogal ingewikkeld, maar...
AVD Probeer het maar uit te leggen, commissaris. Probeer het ons maar eens uit te leggen! En neemt u er alstublieft de tijd voor! U hebt alle tijd van de wereld om het ons uit te leggen!
COMMISS. De Rechtvaardige Rechters vormden een twistpunt tussen Kerk en Staat... Het was nog geen uitgemaakte zaak wiens eigendom het héle Lam Gods precies was, en zólang kon er ook geen uitsluitsel gegeven worden wie zou moeten opdraaien voor de verantwoordelijkheid terzake... of voor het losgeld dat betaald diende te worden. En dat was nog lang niet alles...
AVD Nee, dat was nog lang niet alles... Maar goed, om een lang verhaal kort te maken... Uw handen, commissaris, waren dus gebonden, zowel door de bisschop als door de minister van Justitie...
COMMISS. Zij wilden de Rechtvaardige Rechters terug... De dief kon hen gestolen worden.
AVD (lacht) Bij wijze van spreken, uiteraard.
COMMISS. (ongemakkelijk) Uiteraard.
VROUWE Dit zijn ernstige beschuldigingen, mijnheer.
COMMISS. Daarvan ben ik mij terdege bewust, Edelachtbare Vrouwe.
AVD Ga verder, commissaris. Ga verder!
COMMISS. Ik mocht mij van mijn oversten, ten eerste, bij de overhandiging van het losgeld niet eens vertónen, in Antwerpen.
AVD En ten tweede?
COMMISS. Ik mocht D.U.A. of zijn loopjongen niet om uitleg vragen, niet toespreken, niet arresteren, niet ondervragen.
AVD (wendt zich triomfantelijk tot Vrouwe Justitia:) En ten derde, Vrouwe Justitia, mocht commissaris Luysterborgh van ùw Minister van Justitie D.U.A. of zijn loopjongen niet eens schàduwen, zélfs niet verkleed als pastoor, zoals alvast één loos gerucht wil, of vermomd als lantaarnpaal!
Musette giechelt.
VROUWE (geschokt) Mijnheer de Openbare Aanklager... alstublieft!
AVD (hij keert terug achter het spreekgestoelte) U kunt beschikken, heren.
De kanunnik en de commissaris verdwijnen in de coulissen.
AVD (ordent zijn papieren, glimlacht) Gelukkig hadden de kerkelijke en gerechtelijke machten buiten die simpele pastoorsmeid gerekend, die als naar gewoonte door de gleuf van de brievenbus aan het loeren was, toen het losgeld - zoals de afspraak luidde - in de handen van de eerwaarde heer Meulepas uit Antwerpen werd gedeponeerd. Zij zag de man die het pakje kwam ophalen in een zwarte taxi van het merk Minerva stappen. Ze speelde deze informatie door aan het gerecht... ùw gerecht, Vrouwe Justitia... en dat gerecht slaagde er na amper zes maanden in... omgerekend een slordig half jaar dus... de taxichauffeur te ondervragen. Die herinnerde zich toen alleen nog dat hij gehandeld had in opdracht van een vent van vooraan in de vijftig, met een snor en een puntbaardje, die Frans sprak en er nogal welstellend uitzag. (rechtstreeks tot het publiek:) Waar hebben we datzelfde signalement nóg gehoord, dames en heren? (glimlacht) Was dat niet in 't Noordstation, toen Sint Johannes de Doper in ons midden terugkeerde?
Musette schenkt hem een glas elixir uit.
AVD Merci, chérie... (hij drinkt, glimlacht weer) Ik zie John Flanders al glunderen en noteren, en ik zie Jan Boon voor zijn Standaard al een vette kop voorbereiden: 'Kerk en Gerecht houden dief Lam Gods hand boven het hoofd!'... (speurend in de zaal naar Jan Boon:) Nu ge uw titel al hebt, meneer Boon, mag ik u misschien ook een kaderstukje dicteren? (grijpt naar zijn neus:) Bij de neus genomen puntje puntje puntje...
VROUWE Mijnheer... Terzake, alstublieft.
AVD Excuus, Vrouwe... Ik liet me meeslepen door mijn enthousiasme... (tot Musette, die hij omhelst) Waar waren we gebleven, schatje?
We zien zijn handen over haar achterwerk glijden en we horen haar verrukt giechelen.
REGISSEUR Niet zo familair worden, hé! En schrap dat 'schatje' ook maar! Zij is uw Muze, eventueel uwe chérie, maar geen vulgair 'schatje'! Ja?
Musette en AVD laten elkaar zuchtend en met tegenzin los.
AVD Een grapje kan er toch wel af zeker, op een Generale Repetitie?
REGISSEUR Niet op míjn Generale Repetities, mijn beste! Doorspelen!
AVD (vermoeid leunend tegen het spreekgestoelte) Ik... D.U.A. bedoel ik... D.U.A. zal niet erg tevreden geweest zijn... toen hij zijn pakje opende... (is zijn tekst kwijt, sist geïrriteerd:) Tekst, tekst!
STEM (uit de coulissen) Want in plaats van 950.000 Belgische frank...
AVD Want in plaats van 950.000 Belgische frank, zijnde één miljoen min vijf procent commissieloon voor het bisdom, stak er... Hoeveel stak er nu eigenlijk in?
REGISSEUR Concentratie, hé zeg! Concentratie!
STEM (uit de coulissen) Vijfentwintigduizend frank.
AVD Jaja, er stak dus vijfentwintigduizend frank in... Samen met een briefje van de bisschop, om het goed te maken, waarin nóg eens 225.000...? Ja zeg, al die cijfers hé... Ik kan geen cijfers onthouden!
REGISSEUR 225.000 frank en dóórspelen! En zorg ervoor dat ge morgenavond de juiste cijfers hebt!
AVD ... waarin dus nog eens 225.000 frank zat... nee, belóófd werd... Een briefje waarin nog eens 225.000 frank belóófd werd, maar pas nadàt de Rechters ongedeerd teruggekeerd zouden zijn... Onzin natuurlijk, want waarom zouden ze de afperser dàn nog betaald hebben?... Enfin, D.U.A. start dus een kwaaie-brieven-campagne, brengt zijn losgeld terug tot een half miljoen, maar men gaat niet op zijn voorstellen in... Men hoopt dat hij zijn prijs nog verder zal verlagen... Dat gebeurt echter niet, en men komt in een patsituatie terecht... De één wil niet toegeven, de ander ook niet en... A ce moment-ci, je risque de recevoir des questions dérangeantes au sujet de ces lettres... Hoe komt gij aan die brieven, meneer?... (wendt zich tot Musette) Musette?
MUSETTE (verliest voor het eerst haar stralende glimlach, naar de regisseur) Zeg, kunnen we hier niet efkes pauzeren? Mijn kaken beginnen pijn te doen van al dat lachen!
De spot boven de tafel van de Regisseur floept aan.
REGISSEUR Collega's, we zijn bijna aan 't einde van 't eerste bedrijf. Daar houden we morgen ook een pauze. Dus laat er ons die paar lijnen nog bijnemen.
MUSETTE Maar moet ik hier dan nog blijven staan lachen? Ik heb tóch niks te zeggen!
REGISSEUR Het leven kan soms hard zijn, hé Musette?
MUSETTE Gij zijt een sadist, hé? Al die regisseurs zijn sadisten. Ge kunt het niet verdragen dat hij en ik hier... (ze bedoelt AVD)
AVD Ik had eigenlijk ook nog een opmerking, meneer de regisseur.
REGISSEUR O ja?
AVD De mensen gaan zich dat écht afvragen, morgen.
REGISSEUR Wat gaan ze zich afvragen, morgen?
AVD Hoe ik aan die brieven kom!
REGISSEUR (lacht) Dit is een tonéélstuk, vriend. Alle toneel is illusie. Zo slim zullen die mensen ook wel zijn. Gij zijt een acteur! Dat wéten ze toch!
AVD Maar u hebt dit stuk geschreven. Hoe komt ù dan aan die brieven! Hun inhoud is nogal... exact!
REGISSEUR (lacht) Dat is net de bedoeling.
MUSETTE Ik snap dit ook niet, hoor.
AVD Onder het publiek morgen zullen vast en zeker mensen zitten die zich daar vragen gaan bij stellen.
MUSETTE Hij heeft gelijk, meneer de regisseur! John Flanders van De Dag en Jan Boon van De Standaard! Ik heb de uitnodiging voor de première nog zélf in hun bus gestopt!
REGISSEUR Ik zei toch dat het de bedoeling was dat ze zich vragen zouden gaan stellen?
AVD Ja, maar ik voel er weinig voor gearresteerd te worden...
REGISSEUR Gij zijt een actéur, vriend. Niet meer dan een acteur. En nog niet eens een hele goeie ook. Om van uw vriendinneke maar te zwijgen. Dus als jullie nou even je bek willen houden en doorspelen, ja? Dan zijn we er nog voor middernacht mee klaar.
Vrouwe Justitia komt van haar troon. De volgende replieken gaan bijna-fluisterend, want zijn eigenlijk niet bestemd om door de Regisseur gehoord te worden:
VROUWE Geef hem zijn zin. Speel gewoon door. Als het morgen fout loopt, draait híj ervoor op. Niet wij.
MUSETTE Maar hebt ge dat gehoord? Dat taaltje van hem? Bek houden en doorspelen!
VROUWE (glimlacht) Sois belle et tais-toi.
AVD En niet eens een hele goeie ook, zegt hij... Ik ben de beste die we hier hebben, bij Vreugd & Deugd... Dat hij dan een ander gezelschap zoekt, hé.
REGISSEUR (roept) Zeg, komt er daar nu nog iets van? Of blijven jullie kamperen op de Bühne?
De anderen weer fluisterend:
MUSETTE (aapt hem na) Op de Bühne... poeh!
REGISSEUR (roept) Vrouwe Justitia... terug op uw troon! We hernemen vanaf: 'A ce moment-ci...'
AVD Wat doen we?
VROUWE Och, geef hem zijn pretje nu maar...
MUSETTE (pruilend) Mannen krijgen hun pretje àltijd.
AVD (grinnikt, neemt haar om haar middel, kust haar) Nietwaar, schatje?
MUSETTE Maar 't is toch waar? Ge weet toch wat hij mij beloofd heeft?
VROUWE (snel) Wat heeft hij u dan beloofd?
MUSETTE Dat hij mij hierna zou meenemen naar Parijs...
VROUWE Voor een échte toneelcarrière...?
MUSETTE Ja... Hoe weet gij dat?
AVD Die vent is verdomme zo onbetrouwbaar als de pest!
VROUWE Omdat hij mij precies hetzelfde heeft beloofd.
REGISSEUR (roept) Dames! Is het theekransje afgelopen, ja?
AVD Wel, wat doen we nu?
VROUWE We zouden de helft van de recette krijgen...
MUSETTE Morgenavond...
AVD Nog efkes doorbijten dan?
De Vrouwe en Musette knikken en nemen hun plaatsen weer in.
AVD Vanaf wààr zouden we hernemen, meneer de regisseur?
REGISSEUR A ce moment-ci.
AVD (neemt zijn plaats weer in) A ce moment-ci, je risque de recevoir des questions dérangeantes au sujet de ces lettres... Hoe komt gij aan die brieven, meneer?
Hij wendt zich tot Musette, die hem haar stralende glimlach schenkt.
AVD Kan ik verklappen dat ik de dubbels van de brieven in het huis van Goedertier gelezen heb? Kan ik hiér de naam Arsène Goedertier wel laten vallen? (hij omvat Musette om het middel) Is dat strafbaar, Musette? Namen noemen?
Musette schenkt hem haar stralende glimlach en fluistert hem iets in het oor. Hij antwoordt, wij kunnen het niet horen. Zij giechelt haar ziekmakend dwaze giechel. Hij kust haar in de hals.
REGISSEUR Bedwing u nog een beetje, alstublieft.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD (draait zich naar haar om) Jawel, mevrouw?
VROUWE U dient even te beraadslagen met uw assistente, zo te zien?
AVD Jawel, mevrouw.
VROUWE Zullen wij de zitting dan voor een halfuurtje opschorten?
AVD Dat zou een prima idee zijn, mevrouw.
VROUWE Juist. Dan schort ik hierbij de zitting voor een half uurtje op. (hamerslag)
AVD en een giechelende Musette duiken vrijend de coulissen in.
REGISSEUR Zaallicht en muziek aan en pauze!
Het zaallicht gaat aan en er weerklinkt opnieuw orgelmuziek van Bach.
Einde van het Eerste Bedrijf.
[1]Of de naam van de vereniging waar het stuk gespeeld wordt.
