2de bedrijf van het toneelstuk van Patrick Bernauw, Guy Didelez & Freek Neirynck: "De Rechtvaardige Rechters, een gerechtelijke farce"
TWEEDE BEDRIJF
Open doek en zaallicht. Er weerklinkt orgelmuziek van Bach. De Regisseur verschijnt uit de coulissen, op de hielen gezeten door Musette.
MUSETTE (pruilend) Maar ge hebt het me beloofd!
REGISSEUR We zullen nog wel zien, Lucette... Nà de première, morgenavond!
Hij gaat op zijn verhoog achter zijn tafel zitten, in de zaal. Musette volgt hem.
MUSETTE Zijt ge jaloers misschien? Heb ik u jaloers gemaakt?
REGISSEUR Als ge soms dat gefrunnik bedoelt met meneer de voorzitter van Vreugd & Deugd, met meneer de steracteur van...
Ze gaat verleidelijk schrijlings op zijn schoot zitten en snoert hem met een kus de mond.
MUSETTE Dat stelt toch niks voor? (giechelt) Hij is maar tweede keus, maar gij... (ze wordt opnieuw handtastelijk)
REGISSEUR (weert haar af) Allez Lucette, hou daarmee op... Straks ziet hij het nog en dan krijgen we problemen, morgenavond!
MUSETTE Kom, kom, kom... Ge hebt dat graag, ik voel het wel.
REGISSEUR Mijn hoofd staat er nu niet naar.
MUSETTE (gaat van hem af) Uw hoofd staat er nooit naar. Als ge maar weet dat ik u aan uw woord houdt...
REGISSEUR Ik heb u niks beloofd.
MUSETTE (heftig) Ge hebt mij dat wél beloofd! Ge hebt beloofd mij te introduceren bij die compagnon van u, die impresario in Parijs!...
REGISSEUR Als ge talent had...
MUSETTE En heb ik dan geen talent?
REGISSEUR We zullen wel zien, morgenavond, na de première.
MUSETTE Als het nog doorgaat, morgenavond.
REGISSEUR Wat bedoelt ge?
MUSETTE Wel, om heel eerlijk te zijn, de sfeer onder de acteurs en de actrices is niet zo best... En dat heeft veel met uw aanpak te maken, meneer de regisseur. Onze voorzitter vindt u een dikke nek...
REGISSEUR Uw voorzitter is een dikke lul.
MUSETTE (giechelt, en dan dubbelzinnig:) Dat moogt ge niet zeggen.
REGISSEUR (na een pauze) Ge zijt dus met hem ook al naar bed geweest? Voor zo'n stom rolleke bij Vreugd & Deugd?
MUSETTE (negeert demonstratief zijn opmerking) Zoals ik dus al zei, de sfeer is niet zo best...
REGISSEUR Pap dan wat minder aan met uw voorzitter waar Vrouwe Justitia bij zit. Ge weet toch dat zij ook al...? (grijnst) Alle actrices passeren hier via 't ledikant van meneer de voorzitter, verdorie.
MUSETTE Ge moet nu niet van onderwerp veranderen. Dat de sfeer zo slecht is, heeft niks met óns te maken, maar alles met ù...
REGISSEUR Meneer de voorzitter is dus op z'n teentjes getrapt omdat ik hem 'niet eens een hele goeie acteur' genoemd heb? Welnu, dat is de waarheid, schatje. De waarheid doet altijd pijn. Maar ge moogt dat niet verzwijgen, als regisseur. Ge kùnt dat niet. Zeker niet als ge dat stuk nog zelf geschreven hebt ook... Ge kunt uw geesteskind toch niet laten verminken?
MUSETTE (herneemt haar verleidingspoging:) Als gij nu eens wat vriendelijker zou zijn, hé... Wat minder bars...
Op dat ogenblik verschijnen AVD en Vrouwe Justitia vanuit de coulissen op het toneel. Vrouwe Justitia zit achter AVD aan. Ze hebben blijkbaar ruzie gemaakt. Zodra ze verschijnen, wipt Musette betrapt van de schoot van de regisseur.
VROUWE Maar 't is toch wààr?
AVD Och, laat mij gerust, gij! Gij ziet spoken, da's al! Ik probeer dat meiske gewoon een beetje op haar gemak te stellen, meer niet! Om haar een beetje van haar 'tracque' af te helpen!
VROUWE En gij denkt zeker da'k blind ben!?
Ze krijgen Musette en de regisseur nu ook in het oog.
REGISSEUR Hoe zit het? Spelen we nog of blijven we daar staan ruzie maken als twee kleine kinderen?
VROUWE (met een vernietigende blik naar AVD) Ik ben klaar.
AVD (met een onderzoekende blik naar Musette) Ik ook.
MUSETTE (huppelt in zijn richting) Dan beginnen we er toch aan, hé?
Ze negeert hem straal en gaat haar plaats innemen achter het spreekgestoelte, stralende glimlach op haar gezicht gekalkt.
REGISSEUR De ezel, Musette! De ezel!
MUSETTE (kijkt dwaas, begrijpt het niet) Hé?
REGISSEUR De schildersezel!
MUSETTE (giechelt haar afschuwelijke giechel) O ja! Spijt me! Komt in orde, hoor!
Ze rent gauw de coulissen in en keert terug met een schildersezel op wieltjes, waarop een in bruin papier ingepakt eikenhouten paneel staat met de afmetingen van de Rechtvaardige Rechters (anderhalve meter op een halve meter). Ze plaatst deze rechts van de rechtbank van Vrouwe Justitia en neemt dan haar plaats achter het spreekgestoelte weer in. Ondertussen:
REGISSEUR (roept) Kan ik de Toccata in Fuga krijgen, alstublieft?
STEM (uit de zaal) Pardon, meneer?
REGISSEUR De Toccata in Fuga van Bach! In d klein!
De orgelmuziek van Bach stopt abrupt.
REGISSEUR Zaallicht uit! En meneer Van Damme en Vrouwe Justitia van de Bühne!
AVD en de Vrouwe trekken zich terug in de coulissen. Het zaallicht dooft. Podiumlicht aan. De regisseur zit alleen nog in het licht van zijn leeslamp. Pauze.
REGISSEUR (schreeuwt) Waar blijft die Toccata in Fuga, verdomme?
We horen nu plotseling de Toccata in Fuga (in d klein) van Bach, veel te luid. Dan minder luid.
REGISSEUR (zucht) God zij geloofd!... (roept naar het toneel:) Vrouwe Justitia en de Openbare Aanklager Arseen Van Damme komen op, en nog terwijl de muziek loopt...
Vrouwe Justitia en de Openbare Aanklager AVD komen op, en nog terwijl de muziek loopt, neemt Vrouwe Justitia plaats achter haar rechtbank en richt AVD zich beurtelings tot haar en tot het publiek in de zaal, terwijl hij Arsène Goedertier voorstelt:
AVD Edelachtbare Vrouwe Justitia... Dames en Heren, Leden van de Jury... Mag ik dan nu oproepen als getuige voor deze Hooggeachte Uitzonderingsrechtbank... de heer Arsène Goedertier!
Arsène Goedertier stapt gezwind uit de coulissen, en onder de volgende replieken van AVD, nog steeds op de muziek van Bach, buigt en zwaait hij gezwind naar AVD, Vrouwe Justitia, het publiek, steeds weer, heel zwierig, een echt showbeest.
AVD Arsène Goedertier, ooit koster geweest! Arsène Goedertier, nu wisselagent! Arsène Goedertier, uitvinder!
ARSENE (fier) Ooit een vliegtuigmodel ontworpen dat zelfs de interesse opwekte van specialisten in Parijs!
AVD Arsène Goedertier, beheerder van naamloze vennootschappen met financiële problemen en stichter van een fictieve maatschappij in de Congo! Arsène Goedertier, medestichter van het Ziekenfonds 'Den Eendracht'!
ARSENE En vooraanstaand lid van de katholieke partij!
AVD Arsène Goedertier, directeur van de tekenacademie van Wetteren, waar hij woont en werkt in een protserig huis aan de Zandstraat! Arsène Goedertier, groot kunstliefhebber, die in zijn schaarse vrije tijd kopieën maakt van doeken van beroemde meesters!
ARSENE Alsook niet onverdienstelijke portretten van vooraanstaande heren en dames, en schone landschapkes!
AVD Arsène Goedertier, fameus amateur-detective in de geest van Arsène Lupin, de geniale gentleman-gangster én tegelijk de beroemde romanfiguur van Maurice Leblanc! Lost overal misdaden op!
ARSENE (trots) En geen doodgewone moorden hé!
AVD Kunstdiefstallen!
De muziek stopt abrupt.
VROUWE Kunstdiefstallen?
AVD Kunstdiefstallen!
ARSENE Op een dag is er in de Sint-Gertrudiskerk van Wetteren...
AVD ... waar Arsène Goedertier nog koster is geweest!...
ARSENE ... een schilderij gestolen.
AVD Arsène Goedertier is er als de kippen bij...
ARSENE ... om die roof tot in de details te reconstrueren!... (beeldt het uit:) Langs hier is de dief binnengeraakt, langs daar is hij weer buitengeraakt, en hier is het schilderij terug, zie!
VROUWE En de dief?
AVD Ah... die heeft hij laten lopen!
ARSENE En op een andere keer, in één of andere kerk in Gent... wéér prijs! Schilderij gestolen!
AVD Arsène Goedertier ter plaatse!
ARSENE Hier binnengekropen, daar buitengekropen en hier is het schilderij terug, zie!
VROUWE En de dief?
AVD 't Is jammer maar helaas!... Van de dief ontbreekt ieder spoor!
ARSENE En nog op een andere keer...
AVD Bij zijn eigen schoonbroer!
ARSENE Juwelier Van den Durpel uit Dendermonde! Een partij juwelen gestolen!
AVD Arsène Goedertier brengt het gestolen goed al gauw terug...
VROUWE En de dief...?
AVD barst uit in een waanzinnige schaterlach. Arsène begint ook smakelijk te lachen. Ten slotte valt zelfs Musette verrukt giechelend in.
AVD (wrijft zich de tranen uit de ogen, nog nahikkend van het lachen) Arsène Goedertier kon toch moeilijk zichzelf aanwijzen als de dader, nietwaar?
VROUWE U bedoelt dat Arsène Goedertier blijkbaar hard aan het oefenen was?
AVD Om zijn grote slag te slaan, ja!
Allen houden eensklaps op met lachen. AVD komt naar voor, richt zich rechtstreeks tot het publiek, samenzweerderig fluisterend:
AVD Op een avond in november 1934, een half jaar na de roof van de Rechtvaardige Rechters, houdt deze Arsène Goedertier in het Onze Lieve Vrouw College van Dendermonde een politieke meeting...
ARSENE (tot Vrouwe Justitia, verduidelijkend:) De verkiezingen stonden voor de deur...
AVD (zucht) Wéér eens...
ARSENE ... en ik stond op de lijst van de Katholieke Volkspartij...
AVD Arsène Goedertier is een vurig redenaar en gaat er ook nu weer hard tegenaan...
ARSENE (neemt plaats achter het spreekgestoelte van AVD en houdt een redevoering) En wat mogen wij van een senator van de Katholieke Volkspartij verwachten, dames en heren?... Dat het iemand is die toewijding paart aan wijsheid, jazeker!... Dat het een strijdvaardig iemand is, gezegend met een onvermoeibare werklust en vooral... met een belangeloze offervaardigheid, jawel! Dat het iemand is met een verfijnd kunstgevoel, die zich niettemin opwerpt als een reddende engel van de arbeidersklasse, en - vanuit zijn ingeboren behoefte tot het mededelen van praktische bevindingen! - tot een rechtvaardige rechter in de sociale strijd onzer klassenloze volkspartij!... Met andere woorden, dames en heren... dat hij een apostel is wiens woord meeslepend en overtuigend klinkt! Dat het iemand is... zoals ùw dienaar! (hij buigt het hoofd) Ik dank u voor uw aandacht!
Musette begint verrukt giechelend uitbundig in de handen te klappen.
ARSENE Dank u.
AVD applaudiseert flauwtjes.
ARSENE Dank u wel.
Musette schenkt hem een glaasje elixir uit.
ARSENE Dank u. (hij zet het glas aan de mond)
Op dat ogenblik komt AVD vliegensvlug naar voor. Arsène is bevroren in zijn houding: een man die een glas naar zijn mond brengt.
AVD Merk wel op, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat Arsène Goedertier die bewuste avond géén glas Elixir d'Anvers aan de mond zette, maar een doodgewoon glas water!... En merk tevens op, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat dit drankje in geen geval een lévenselixir genoemd mocht worden!
Arsène ontwaakt uit zijn freeze en drinkt.
ARSENE (tot Musette) Dank u wel.
Musette maakt een révérence, stralende glimlach. Arsène komt achter het spreekgestoelte vandaan, doet nog een paar wankelende passen, krijgt een grimas op het gezicht, en valt in slow-motion schijndood op de grond. Musette rent af in de coulissen. AVD knielt bij Arsène neer en neemt zijn pols. Dan kijkt hij traag op.
AVD Toevallig is er een dokter op de meeting aanwezig. (hij glimlacht, staat op, richt zich uitdrukkelijk tot het publiek:) Ik vraag mij af... Is er in deze zaal soms een dokter aanwezig?
Het zoeklicht dwaalt door de zaal.
AVD Is er hier soms een dokter in de zaal?
DOKTER Ja... hiér!
Het zoeklicht vindt de dokter.
AVD Mag ik u een vraagje stellen, meneer?
DOKTER Natuurlijk. Ga uw gang.
AVD Hebt u soms een dokterstasje meegebracht naar deze voorstelling?
DOKTER Euh... nee. Nee, natuurlijk niet.
Zoeklicht uit.
AVD (wendt zich triomfantelijk tot de Vrouwe:) Maar de dokter die aanwezig was bij die gelegenheid waarop Arsène Goedertier zijn laatste publieke woorden sprak, had - toevalligerwijze, nietwaar - wél zijn dokterstasje meegebracht!
Musette komt op met een dokterstasje, dat ze toont aan het publiek.
AVD (triomfantelijk tot het publiek:) Hij had ook onmiddellijk een diagnose klaar!
ARSENE (kreunend) Acute hartasystolie?
VROUWE En dat is?
AVD Dat is een soort uitzetting van de hartspier.
ARSENE Een soort hartaanval.
Musette haalt uit het dokterstasje met theatrale gebaren een spuitje.
AVD Toevalligerwijze zat er in dat bewuste dokterstasje op die bewuste avond nu ook een spuitje.
Hij steekt zijn hand uit en Musette spuit even met het spuitje en legt het dan in de hand van AVD.
AVD Met een cafeïnepreparaat!
VROUWE Een cafeïnepreparaat?
AVD (tot de Vrouwe:) Een middel dat patiënten die geplaagd worden door een acute hartasystolie meteen veel beter maakt.
Hij dient de spuit toe aan Arsène en geeft het spuitje dan terug aan Musette, die er samen met het dokterstasje mee afrent.
VROUWE En ging het daarna veel beter met de patiënt?
AVD Integendeel, Edelachtbare Vrouwe! Het ging plotseling nog veel slechter met de patiënt!
Arsène valt bewusteloos.
VROUWE Is hij dood?
ARSENE Nog niet, Edelachtbare Vrouwe. Slechts bewusteloos.
Musette rijdt een klein ijzeren ziekenhuisbed op wieltjes de scène op.
AVD Hij wordt in een auto gelegd en naar het huis van zijn schoonbroer gebracht, juwelier Van den Durpel, die op de Vlasmarkt woont, in Dendermonde... U weet wel, waar ooit die partij juwelen gestolen werd...
Met vereende krachten leggen Musette en AVD het slappe lichaam van Arsène in het bed. Als hij goed en wel in bed ligt, zwaar hijgend:
ARSENE Mijn laatste uur heeft geslagen!... Een priester!... Ik wil biechten! Haal me een priester!
AVD stuurt Musette weg. Zij rent af in de coulissen.
AVD Er wordt iemand naar de abdij van Dendermonde gestuurd, om een pater te halen. Maar voor die pater erin slaagt daar te arriveren, komt Georges De Vos aan.
VROUWE En wie is Georges De Vos, als ik vragen mag?
ARSENE Mijn boezemvriend...
AVD Een partijgenoot.
Musette brengt Georges De Vos op. Zij neemt weer plaats achter het spreekgestoelte. Georges blijft bij het bed staan.
VROUWE En u bent...?
GEORGES Georges De Vos.
AVD Advocaat!
GEORGES Ik had vernomen dat mijn boezemvriend en partijgenoot onwel was geworden en...
ARSENE Vergeet die pater maar!... 'k Zal het wel aan Georges vertellen!
AVD Als Goedertier hoort dat Georges De Vos daar aangekomen is, stamelt hij...
ARSENE Vergeet die pater maar!... 'k Zal het wel aan Georges vertellen!
Georges gaat aan het voeteneind van het bed zitten. AVD gaat bij zijn spreekgestoelte staan.
AVD Dan zijn die twee mannen wel twintig minuten alleen in dat kamertje... en in die twintig minuten zou niet meer gezegd zijn dan het volgende...
ARSENE (met zijn laatste krachten) Georges... Ik alleen weet waar de Rechtvaardige Rechters zijn... Ik alleen weet het... Het dossier van heel die zaak zult ge vinden in mijn klein bureau... In de schuif rechts van de schrijftafel... In een omslag waarop 'Mutualité' geschreven staat... Luister Georges, ik...
AVD Arsène Goedertier wilde er nog iets aan toevoegen, maar op dat ogenblik ging de deur open en kwam die pater daar binnengevallen. En dat kleine oponthoud werd fataal, want Arsène Goedertier wílde nog iets zeggen, maar kón nu niks meer zeggen, behalve...
ARSENE Laat ons alleen, eerwaarde vader! Laat ons alleen en doe die deur dicht!
AVD En de pater liet hen alleen en deed de deur dicht, maar zoals ik al zei: dat kleine oponthoud werd fataal, want Arsène Goedertier wílde nog iets zeggen, maar kón nu niks meer zeggen.
Terwijl Arsène de woorden van AVD demonstreert:
AVD Hij kon alleen nog eens naar adem snakken...
ARSENE Dus ge weet nu waar het dossier is en...
AVD En vervolgens zijn laatste adem uitblazen.
Musette rijdt het ziekenhuisbed met daarop de dode Arsène Goedertier de scène af, de coulissen in. Georges De Vos kijkt hen na.
AVD (schenkt zich een glas Elixir uit) Santé! (en drinkt) Dixit Georges De Vos. Ah ja, natuurlijk, want wat de laatste ogenblikken van Arsène Goedertier op deze aarde betreft, beschikken wij uiteraard alleen maar over het getuigenis van Georges De Vos. En zeg nu zelf, Edelachtbare Vrouwe, zoals uit onze kleine reconstructie van de feiten nog zonneklaar bleek, dat waren nu toch wel érg weinig laatste woorden hé... (kijkt demonstratief op zijn zakhorloge) ... voor op z'n minst een kwartier tijd? En voor zo'n spraakwaterval als wijlen Arsène Goedertier ontegensprekelijk was? Toegegeven, de acteur die zoëven de rol van Arsène Goedertier op zich nam in deze kleine reconstructie, was een stuk gezonder dan die arme Goedertier zélf op het moment van de feiten, en de tijd die ons voor dit gerechterlijk drama werd toegemeten is beperkt, zodat de auteur van dit stuk, die daar op die tribune zit, een hoop gekreun en gezucht heeft overgeslagen... Maar dan nog, meester! Dan nog!
GEORGES Wat probeert u daarmee te insinueren, meneer?
AVD Dat er wel eens méér zou gezegd kunnen zijn in dat kwartier dan u later aan de politie verklaarde, meester De Vos.
Musette neemt weer plaats achter het spreekgestoelte. Uit de coulissen heeft zij nu een bruine enveloppe meegebracht, waarop in grote letters 'Mutualité' geschreven staat.
AVD (achter het spreekgestoelte, als een redenaar) Terwijl in de Sint-Gertrudiskerk en op het kerkhof van Wetteren kerkelijke en wereldlijke notabelen, tot ministers van staat toe, de toewijding en de wijsheid, de strijdvaardigheid en de onvermoeibare werklust van de aflijvige prezen, om zijn uiterst verfijnd kunstgevoel niet te vergeten, of zijn 'ingeboren behoefte tot het mededelen van praktische bevindingen'... waarmee ze eigenlijk bedoelden dat hij best wel een aardig stukje kon leuteren, Arsène Goedertier zaliger... terwijl, dames en heren, diepte Georges De Vos uit het bureau van Goedertier... uit de schuif rechts van de schrijftafel... de omslag op waarop 'Mutualité' geschreven stond...
Musette overhandigt Georges De Vos de omslag en keert terug naar haar plaats.
AVD Vertel ons eens, meester... Wat hebt gij daarin aangetroffen?
GEORGES (opent de omslag en haalt er twee grote oude sleutels uit) Twee sleutels.
AVD Wat hebt gij met die twee sleutels gedaan?
GEORGES Ik heb ze geprobeerd... op de sloten van alle huizen waar Goedertier wel eens over de vloer kwam...
AVD Zijn eigen huis in Wetteren, het huis van de gezusters Coupé in Gent... één van de beide dames zou zijn maîtresse geweest zijn, als ik me niet vergis, n'est-ce pas?
GEORGES De tekenacademie in Wetteren, het lokaal van Ziekenfonds Den Eendracht...
AVD En één van die sleutels...?
GEORGES Eén van de sleutels paste op een slot van de Sint-Gertrudiskerk van Wetteren...
AVD ... waar Goedertier ooit koster was geweest!
GEORGES Ik heb die kerk van onder tot boven doorzocht... Samen met al die andere locaties... Maar ik heb daar niks gevonden.
AVD De andere sleutel?
GEORGES Die zal wel passen op het slot van de bergplaats van de Rechtvaardige Rechters, veronderstel ik. Maar aangezien die bergplaats tot nu toe nog niet ontdekt werd, heb ik dat nog niet kunnen proberen.
Musette giechelt om het droge grapje.
AVD Wat hebt u nóg aangetroffen in de enveloppe, meester?
GEORGES (haalt doorslagen van getypte brieven uit de enveloppe, dertien in totaal) Dertien doorslagen van brieven, slecht getypt, gesteld in slecht Frans, gericht aan Monseigneur Coppieters, bisschop van Gent, en ondertekend met D.U.A.
VROUWE Wilt u zo goed zijn deze overtuigingsstukken te tonen aan de Dames en Heren, Leden van de Jury, meester?
GEORGES Natuurlijk, Edelachtbare Vrouwe.
Hij toont ze omstandig aan het publiek.
AVD Toont u dan meteen ook maar de veertiende, handgeschreven notitie, meester De Vos.
VROUWE Een veertiende brief, mijnheer de Openbare Aanklager?
GEORGES Het klad van een brief die Goedertier wel nog geschreven, maar niet meer verstuurd heeft, Edelachtbare Vrouwe. (hij toont deze brief, waaraan met een paperclip op een klein blaadje papier ook een notitie is bevestigd, aan Vrouwe Justititia en daarna aan het publiek)
AVD Let goed op het slot van deze brief, Edelachtbare Vrouwe... Dames en Heren, Leden van de Jury... Deze brief eindigt namelijk met een raadselachtige reeks punten en cijfers... (hij neemt Georges de brief af en toont deze lijnen aan Vrouwe Justitia en aan het publiek) Ziet u? Deze lijnen hier?
VROUWE Jaja, ga verder, Openbare Aanklager. U hebt uw punt nu duidelijk genoeg gemaakt.
AVD (hij geeft Georges de brief terug en keert terug naar zijn spreekgestoelte) Wat bevond zich voor de rest nog in de omslag, meester?
GEORGES Enkele schetsen...
AVD (tot Vrouwe Justitia:) Vermoedelijk van de bergplaats.
VROUWE Gelieve ze aan de Dames en Heren, Leden van de Jury, voor te leggen, waarde meester.
Georges toont de schetsen aan Vrouwe Justitia en daarna aan het publiek.
GEORGES Er stonden allerlei maten op... Met deze schetsen in de hand heb ik de plaatsen doorzocht, die ik zoëven opnoemde...
VROUWE Maar u hebt daar niets gevonden.
GEORGES Nee... Dat komt ook omdat deze schetsen zo moeilijk te interpreteren zijn... In deze tekening hier valt bijvoorbeeld vanalles te zien... Het zou een plattegrond kunnen zijn... Van een wenteltrap, bijvoorbeeld... Maar het zou ook de doorsnede van een rijtuig kunnen zijn... Een tillbury...
AVD Goed... Wat vond u ten slotte nóg in de omslag, meester De Vos?
GEORGES Een bewaarplaatsbewijsje van het bagagedepot van het Sint Pieterssation in Gent... (toont het aan de Vrouwe en het publiek)
AVD Ach zo... Dan moet het u wel even zwart voor de ogen geworden zijn, veronderstel ik?
GEORGES Dat is zo, ja... Ik wist dat Sint Jan de Doper was teruggekeerd via het bagagedepot van Bruxelles Nord, en ik dacht... hier zullen de Rechters wel verstopt zitten.
AVD U opende de kluis...
GEORGES Ja...
VROUWE Maar daar zaten de Rechters niet verstopt?
AVD Ah nee, Edelachtbare Vrouwe! Anders stonden we hier nu deze gerechterlijke farce niet op te voeren, n'est-ce pas!
Musette giechelt.
AVD Misschien, meester De Vos, kunt u ons eens vertellen wat er door u heen ging, bij al deze ontdekkingen?
GEORGES Ik dacht... Mijn boezemvriend Arsène Goedertier heeft mij op zijn sterfbed verklaard dat alles wat in verband stond met deze zaak te vinden was in deze enveloppe... Ik dacht daarin dus alle nodige aanwijzingen aan te treffen om de bergplaats van de Rechters op het spoor te komen...
VROUWE Was het niet uw plicht éérst met deze informatie naar het gerecht te stappen, meester De Vos?
AVD (als Georges het antwoord schuldig blijft:) Certainement, Edelachtbare Vrouwe!... Maar en ce cas là, zou er een schandaal uitgebroken zijn, n'est-ce pas? Een schandaal dat niet alleen de goede naam van zijn goede vriend Goedertier door het slijk gesleurd zou hebben, maar - erger nog! - ook zijn schaduw zou geworpen hebben op de nakende verkiezingen!
GEORGES (mompelt met de enveloppe in de handen) Als dit ooit het daglicht ziet, kan de Katholieke Volkspartij er bij de komende verkiezingen wel een kruis over maken...
AVD Bijgevolg vroeg meester De Vos een aantal partijgenoten uit de hoogste magistratuur om raad, en besloten zij gezamenlijk tot een klein privé-initiatief... Een eigen onderzoekje...
GEORGES Ik dacht... op grond van de aanwijzingen die Arsène ons heeft nagelaten... zullen wij de Rechters vinden... en dan kunnen zij anoniem aan hun rechtmatige eigenaars teruggegeven worden... En dan hoeft de goede naam van mijn goede vriend niet door het slijk gesleurd te worden... Dan hoeft er zelfs helemaal géén naam te vallen... Dan hoeft er geen schandaal los te breken... Dan is iedereen gelukkig...
VROUWE Met andere woorden... het hele zaakje moest de doofpot in, tot u en uw partijgenoten zeker waren van een volstrekte meerderheid?
AVD U neemt me de woorden uit de mond, Edelachtbare Vrouwe!... We kunnen ons zelfs afvragen of hier ook een verklaring moet gezocht worden voor het vreemde gedrag van de kerkelijke overheden ten tijde van de roof. Wist Kanunnik Kortzichtig méér over de identiteit van de dader dan hij wilde toegeven? (tot Georges, triomfantelijk) Dank u wel, meester De Vos!
Georges wil verdwijnen in de coulissen, maar AVD houdt hem tegen en neemt hem de enveloppe af.
AVD Maar de bewijsstukken kunt u maar beter in de jùiste handen achterlaten.
Georges gaat af en AVD gaat met de enveloppe achter het spreekgestoelte staan. Hij bladert door de paperassen in de enveloppe, alsof hij daar iets zoekt, en vist er ten slotte de handgeschreven veertiende brief uit.
AVD Ik weet niet of het u daarstraks ook opgevallen is, Edelachtbare Vrouwe... Maar er zat aan die veertiende, handgeschreven brief van Arsène Goedertier... aan dat kladje dat eindigde met een raadselachtige reeks punten en cijfers... met een paperclip nog een snipper papier vast... Een vijftiende brief, om zo te zeggen... Enfin, een notitie eigenlijk... Meester De Vos is er niet wijs uit geraakt, en hij - evenals zijn partijgenoten - heeft er dan ook weinig aandacht aan geschonken... Dommage!... Bon, hij had wel andere, dringender kwesties aan zijn hoofd... Het privé-onderzoek leverde niks op en uiteindelijk zag het geheime comité van meester De Vos zich genoodzaakt met deze enveloppe naar de politie te stappen, in de persoon van commissaris Luysterborgh, ons allen welbekend... Ook hij, het zal u wellicht niet verwonderen, slaagde er niet in veel met deze cryptische boodschap aan te vangen...
VROUWE Terzake alstublieft, mijnheer de Openbare Aanklager!
AVD (hij leest van het papiertje:)
Vier punt punt twee punt.
Punt drie punt punt.
Punt één één punt punt.
Musette giechelt.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager, ik begrijp niet wat u hiermee...
AVD (valt haar bruusk in de rede) Edelachtbare Vrouwe! Plots schoot het mij te binnen! 'Nom d'un chien!' riep ik uit. 'Da's Arsène Lupin!'
VROUWE Excuseer?
AVD L'Aiguille Creuse!
MUSETTE (vertaalt met een brede glimlach en een révérence, terwijl ze het bewuste boek van Maurice Leblanc - 'L'Aiguille Creuse' - uit het spreekgestoelte opdiept) De Holle Naald!
VROUWE (bijtend, tot Musette) Wij kénnen Frans, juffrouw!
Musette geeft het boek aan AVD, die ermee zwaait.
AVD 'L'Aiguille Creuse', de beroemde roman van Maurice Leblanc, met in de hoofdrol de geniale gentleman-gangster Arsène Lupin!
Georges - of beter: de acteur die Georges speelt, nog altijd in zijn kostuum van de advocaat Georges De Vos - komt uit de coulissen te voorschijn en richt zich tot de Regisseur.
GEORGES Meneer de Regisseur? Neem me niet kwalijk, maar hier gaan toch vragen gesteld worden, hoor! Hier gaan vragen komen uit het publiek, wees daar maar zeker van!
De spot op de Regisseur gaat aan.
REGISSEUR O ja? En welke vragen dan?
GEORGES (wijst naar AVD) Hoe hij dat allemaal weet, om maar iets te zeggen! Waar hij al die informatie vandaan heeft! Die... overtuigingsstukken! De doorslagen van de brieven! Het bewaarplaatsbewijsje! Het klad... De notitie!
REGISSEUR (vermoeid) We hébben het daar al over gehad, mijn waarde vriend... We hebben het daar al in het lang en in het breed over gehad... Als er op dit punt vragen of opmerkingen mochten komen, en ik zeg wel: àls, wat zouden wij daarop dan antwoorden? Arseen Van Damme?
AVD (niet overtuigd) Als iemand mocht vragen hoe ik dat allemaal weet... dan zou ik zeggen dat... dat ik misschien van in het begin bij heel de affaire betrokken ben geweest... Dat ik misschien een vriend was van Georges De Vos... Misschien een handlanger van Arsène Goedertier...
REGISSEUR Ziezo! Tevreden? Kunnen we dan nu doorgaan, ja?
VROUWE Nee!
REGISSEUR Aha! Vrouwe Justitia heeft ook nog wat op te merken!
VROUWE We hebben het er daarstraks met z'n allen nog over gehad... Tijdens de pauze...
Arsène Goedertier - of beter: de acteur die Arsène Goedertier speelt - komt nu ook in zijn kostuum van Arsène Goedertier op de scène.
VROUWE En we zijn het er allemaal min of meer over eens. Nietwaar, heren?
ARSENE (verlegen - tot de Regisseur) Ja meneer.
Musette giechelt zenuwachtig.
VROUWE De woorden die u onze voorzitter in de mond wil leggen, meneer de regisseur...
REGISSEUR Ja?
VROUWE Die slaan eigenlijk op ù! Misschien bent ù wel van bij het begin betrokken geweest bij die hele affaire!
REGISSEUR (lacht) Goed geprobeerd.
VROUWE (neemt de enveloppe van AVD over en zwaait daarmee) Hoe komt u anders aan al deze bewijsstukken?
REGISSEUR Ik heb al verteld dat het kopieën zijn van stukken uit het gerechtelijk dossier... Ik heb een contact bij justitie...
VROUWE Wij hebben daar óók een contact, meneer de regisseur!... En u mag dan wel enige stukken laten kopiëren hebben door uw contact... er zitten méér stukken in deze enveloppe dan er zich in het gerechtelijk dossier bevinden! En uit uw hele script blijkt ook dat u over heel wat meer informatie beschikt dan zich in het dossier bevindt! U beschikt over informatie uit de eerste hand, meneer de auteur! Waar hebt u die vandaan?
REGISSEUR Het behoort tot de taak van de schrijver van historische drama's zich grondig te documenteren...
VROUWE U speelt een gevaarlijk spelletje, meneer de regisseur!
AVD (enthousiast knikkend) Hoog spel!
VROUWE Met óns!
AVD En dat nemen wij niet langer!
GEORGES Wij eisen een verklaring, meneer!
REGISSEUR Die zult u ook krijgen... na de première!
VROUWE Wij eisen ze nù!
REGISSEUR Nù?
VROUWE Nu!
Het zaallicht gaat aan.
REGISSEUR (glimlacht) Blijkbaar delen de heren technici uw standpunt, Vrouwe Justitia. (kijkt alle acteurs en actrices één voor één doordringend aan) Is dat voor iedereen het geval?
VROUWE Voor iedereen!
AVD Wij eisen nù een verklaring!
GEORGES Ik sluit mij aan bij onze voorzitter!
ARSENE (kleintjes) Ik ook.
REGISSEUR En gij, Musette?
Musette giechelt zenuwachtig.
AVD Komaan, Musette! Nu niet terugkrabbelen, hé!
VROUWE Vergeet al die sprookjes die hij u in het oor gefluisterd heeft.
REGISSEUR Musette?
MUSETTE (kleintjes) Ik ook.
REGISSEUR (staat op) Prima. (neemt zijn brochure onder de arm) Dan heb ik nu de eer om deze produktie af te voeren. Jammer... 't Zou een spraakmakende voorstelling geweest zijn. 't Had het begin kunnen zijn van een grootse toneelcarrière... 't Zou jullie grote koppen in alle kranten opgeleverd hebben. Zelfs in De Standaard! (hij stapt op)
Musette rent achter hem aan.
MUSETTE Néé! Dat kunt ge niet doen! Blijf nog een beetje! Alstublieft! Doe het voor mij! Blíjf nog een beetje! (ze heeft hem eindelijk ingehaald en houdt hem tegen)
REGISSEUR (richt zich tot de acteurs en actrice op het podium) Wat is het nu? Moet ik blijven of doorgaan? Is er nu een barst in de coalitie gekomen of niet?
MUSETTE (tot de acteurs en actrice op het podium) Hij kan die verklaring straks toch ook nog geven? Als de generale afgelopen is?
REGISSEUR (kijkt op zijn zakhorloge) Het wordt al laat...
MUSETTE Wat denken jullie ervan? Dat is toch óók goed? Dat hij ons stràks een verklaring geeft? (tot de Regisseur:) Is het niet, meneer de Regisseur? Dat is toch óók goed, hé? Dan gaan we er toch gewoon mee door, hé? Dan gaat alles toch door, hé?
REGISSEUR Als ik het goed begrepen heb, eisten je collega's nù een verklaring van mij, Lucette... Nù, op staande voet...
ARSENE (tot Vrouwe Justitia:) Nu ja, als hij er stràks een verklaring voor geeft, is het wat mij betreft ook wel in orde, hoor...
VROUWE (tot Georges) Wat denkt gij ervan?
Georges haalt de schouders op.
VROUWE (tot de voorzitter) Meneer de voorzitter?
AVD (zucht) Als het maar vóór de première gebeurt.
VROUWE (tot de Regisseur) Straks dan, na afloop van de generale?
REGISSEUR In orde.
Hij keert terug naar zijn plaats, Musette keert terug naar het podium, het zaallicht gaat uit, maar de spot op de Regisseur blijft branden.
VROUWE (als Musette het podium betreedt, sissend) Onderkruipster!
AVD (tot Vrouwe Justitia) Allez toe... We gaan nu toch ook niet onderling ruzie gaan maken, zeker?
Musette schenkt de Vrouwe haar breedste glimlach en neemt zo haar plaats achter het spreekgestoelte weer in. Georges en Arsène gaan terug de coulissen in. Vrouwe Justitia gaat achter haar rechtbank zitten, AVD neemt een pil uit het doosje in zijn borstzakje en spoelt ze door met een glaasje Elixir d'Anvers.
AVD Heeft er zich ooit iemand afgevraagd of Goedertier wel een natuurlijke dood gestorven is? Of hij vermoord is?
VROUWE (tot de Regisseur, snerend) Wie uw kleine reconstructie van de feiten heeft gezien, moet al een geweldige stommeling zijn om zich nog dat soort vragen te stellen!
REGISSEUR Spelen we nu door of gaan jullie opmerkingen blíjven maken?
VROUWE Ik maak gewoon het soort opmerkingen, meneer, dat wij morgen uit de zaal kunnen verwachten!
AVD (tot de Regisseur) Maar door wie is hij dan vermoord, meneer?
VROUWE En op bevel van wie? Van de kerkelijke of van de wereldlijke machten?
AVD En zijn medeplichtigen!... Achiel De Swaef, de man met de snor en het puntbaardje, door de bediende van het bagagedepot Bruxelles-Nord geïdentificeerd als de kerel die daar een plank in een bruin pak kwam deponeren! Schielijk overleden op de dag van Goedertiers begrafenis! Hersenbloeding! Toeval? Laat me niet lachen! Zijn overlijdensattest werd ondertekend door een zekere dokter... Goedertier! Een cynisch grapje van de moordenaar? De politie, in de gedaante van commissaris Luysterborgh, handen op de rug gebonden, heeft nooit een onderzoek ingesteld naar dat overlijdensattest, en nog minder naar dat verdachte overlijden! Door wie werd Achiel De Swaef vermoord, meneer? U die daar allemaal zoveel vanaf schijnt te weten... door wie werd Achiel De Swaef vermoord!?
Musette fluistert hem kalmerend iets in het oor, maar hij schudt haar van zich af en gaat door, zich steeds meer opwindend.
AVD Jozef Lievens, de tweede medeplichtige! Veertien dagen na de dood van Achiel De Swaef, veertien dagen na de begrafenis van Arsène Goedertier... maagbloeding! Toeval? (lacht waanzinnig) 't Moet anders wel een straffe maagbloeding geweest zijn, want de muren van de kamer waar hij door de facteur werd gevonden, waren bespat met bloed! De kamer was voor de rest ook één puinhoop, meneer! Hij was op dat moment trouwens ook al veertien dagen dood en had de hoorn van de telefoon nog in zijn hand... Werd hij verrast door zijn moordenaar op het moment dat hij een telefoontje wilde plegen? Wie zal het zeggen... Heeft iemand... commissaris Luysterborgh bijvoorbeeld... ooit de moeite genomen dat telefoontje te traceren? Heeft iemand uitgezocht hoe de telefoonlijn heel die tijd open kon blijven?
VROUWE (tot de Regisseur) Vermoord door wié, meneer? Op bevel van de kerkelijke of van de wereldlijke machten?
REGISSEUR (brullend) Als ge dóórspeelt, moet g'u aan de tekst houden, verstààn!?
Musette fluistert AVD opnieuw kalmerend iets in het oor.
AVD Très juste, Musette mijn Muze... Je dois tenir compte du temps... Veel langer dan een paar uur mag ik het niet trekken. De mensen kunnen niet zo lang meer stilzitten, vandaag de dag. Maar goed... Ten slotte zijn ze toch gekomen om de sleutels te krijgen tot de kluis van de Rechtvaardige Rechters, n'est-ce pas?
Hij loopt naar de schildersezel en strijkt over het bruine inpakpapier.
REGISSEUR Blijf daar àf! 't Is nu niet het moment!
VROUWE (voegt zich bij AVD, tot de Regisseur) Zitten ze daar écht in?
AVD Zijn dit de échte Rechters, meneer de Regisseur?
VROUWE Of is 't een kopie?
AVD Arsène Goedertier maakte kopieën van doeken van beroemde meesters...
VROUWE (tot AVD) Er is sprake van dat ze een kopie in de Sint-Baafs gaan hangen, als de échte niet gauw terugkeren...
REGISSEUR (woedend) Vrouwe Justitia!... Mijnheer de Openbare Aanklager!... Mag ik u verzoeken op te houden met deze schertsvertoning en door te gaan met de échte vertoning? Zoniet zal ik mij genoodzaakt zien deze produktie alsnog af te voeren!
VROUWE (terwijl ze terugkeert naar haar plaats) Is 't een kopie, meneer de Regisseur?
AVD (terwijl hij terugkeert naar zijn plaats, tot de Vrouwe) Alle toneel is illusie, zegt hij.
VROUWE (tot AVD) Misschien wil hij ons laten gelóven dat het een kopie is, maar bevindt zich daar in werkelijkheid...
REGISSEUR (brullend) En nu... voor de lààtste keer!...
AVD Goed, goed... (grist het boek 'L'Aiguille Creuse' van het spreekgestoelte en zwaait ermee, luid:) U moet weten, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat de bibliotheek van Goedertier goed voorzien was!... van onder andere een merkwaardige collectie detective-romans van Maurice Leblanc, in de reeks rond de geniale gentleman-gangster Arsène Lupin... (hij bladert erin, dan zachter, mijmerend:) Ik kende ze goed, die romannetjes... Ik had ze uit het Frans vertaald en bewerkt tot een feuilleton voor dagblad Het Volk... (tot het publiek) Bij deze kan ik u dan ook met fierheid mededelen dat de initialen D.V.A., die u wellicht al maandenlang onder die vertalingen hebt zien staan, de mijne zijn... Damme Van, Arseen... Zoals in de fichiers van de bibliotheek, ja.
VROUWE (tot AVD) Als ge 't mij vraagt, is dat zíjn echte naam... (met een knikje naar de Regisseur) Arseen Van Damme... En kennen wij hem hier alleen onder zijn schuilnaam, zijn artistiek pseudoniem...
REGISSEUR (rustig) Dat was de laatste opmerking die u gemaakt heeft, Vrouwe Justitia, en die ik niet in het script kan terugvinden.
AVD (gaat snel door) Het was voor mij dus geen probleem om mijn weg te vinden in 'L'Aiguille Creuse'...
MUSETTE (vertaalt met een brede glimlach, maar toch wat nerveus) De Holle Naald.
AVD (met het boek in de handen, achter het spreekgestoelte) In deze roman steelt Arsène Lupin overal ter wereld beroemde kunstwerken... en hangt er een zelfgeschilderde kopie voor in de plaats... zodat op het eerste gezicht niemand merkt wat er gebeurd is. Tsja, die Arsène Lupin kon een aardig stukje schilderen!... Merk op, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat toevalligerwijze Arsène Goedertier dezelfde voornaam heeft als Arsène Lupin, en dat Goedertier, eveneens toevalligerwijze, ook kopieën van doeken van beroemde meesters borstelde!... Voor de rest correspondeert Arsène Lupin in deze roman toevallig met de politie via advertenties in de krant... en doet Arsène Goedertier dat ook!... Toevallig ondertekent Arsène Lupin zíjn advertenties met drie letters...
MUSETTE A.L.N.
AVD De A van Arsène, en dan de eerste en de laatste letter van zijn achternaam, Lupin...
VROUWE En hoe ondertekent Goedertier?
AVD Toevallig ook met drie letters!
MUSETTE D.U.A. (waarop ze lijkt te schrikken van haar eigen uitspraak, en AVD snel iets in het oor fluistert)
AVD Tu as raison, Musette mijn Muze... Ik moet oppassen met die initialen... Als er iemand in de zaal zit die doorheeft dat de V en de U in het Latijn én in het geheimschrift dezelfde letter zijn... (uitdrukkelijk tot de Regisseur:) ... dan wordt gij ontmaskerd... (herneemt als was het een verspreking) ... dan word ik ontmaskerd... excuus voor de verspreking...
VROUWE Ontmaskerd als wat, mijnheer de Openbare Aanklager? Als de loopjongen, de medeplichtige, het meesterbrein?
AVD (lacht waanzinnig) In deze roman, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, laat Arsène Lupin op de plaats van de misdaad telkens een raadseltje achter, bestemd voor de politie. Maar natuurlijk slaagt de politie er niet in op basis van die rebus zijn schuilplaats te vinden, want de politie, Dames en Heren, de politie is te dom... (hij toont aan Vrouwe Justitia en aan het publiek het blad in het boek dat het raadsel bevat) De code die diende ontraadseld te worden, zag er zó uit, Dames en Heren... (hij legt het boek weer op zijn spreekgestoelte en klapt in zijn handen)
Musette rent de coulissen in en keert dadelijk terug met een aanwijsstok en een schoolbord op wieltjes, waarop de code uit het boek in een groter formaat wordt herhaald (zie noot). Ze stelt het bord goed zichtbaar op voor het publiek.
AVD Vier lijnen, bestaande uit punten en cijfers. Ziet u?
Musette wijst de vier lijnen aan met de aanwijsstok. Vrouwe Justitia die de code niet kan zien vanop haar plaats, verlaat haar plaats even en komt kijken, keert dan weer terug.
AVD Vier lijnen, bestaande uit punten en cijfers, waarvan de cijfers - op één enkele uitzondering na - nooit hoger gaan dan vijf.
Musette wijst de uitzondering(en) aan.
AVD Die uitzondering, da's natuurlijk de fameuze blindganger...
VROUWE Misschien kunt u de inhoud van het begrip 'blindganger' even nader verklaren aan het publiek, mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD Ja, ja natuurlijk... Wellicht zal alleen de heer John Flanders enigszins bekend zijn met dit fenomeen uit de internationale misdaadliteratuur... Welnu, Edelachtbare, Dames en Heren, de 'blindganger' is dat ene elementje in een code dat verwarring zaait.
VROUWE Het speelvogeltje van de codeschrijver?
AVD Precies!... En wat stond er in die notitie van wijlen Arsène Goedertier, vastgehecht aan het klad van zijn veertiende brief? De notitie die Georges De Vos, ongetwijfeld onder druk van een aantal hooggeplaatste magistraten en partijgenoten, nooit aan de politie doorgegeven heeft?
Musette draait het bord om. Aan de achterkant van het bord staat de Goedertier-code (zie noot). Ze wijst deze stralend lachend aan met de stok.
AVD Toevallig toch wel vier lijnen, zeker... Met punten en cijfers? Ziet u?
Vrouwe Justitia die de code niet kan zien vanop haar plaats, verlaat haar plaats even om te kijken.
VROUWE En de cijfers gaan nooit hoger dan vijf...
AVD (glimlacht vermoeid) Toevallig hé?
VROUWE En u denkt dat...?
AVD Néé, Edelachtbare Vrouwe. Ik dénk niet dat. Ik ben er zéker van dat.
Op dat ogenblik lijkt hij even door zijn benen te zakken van vermoeidheid, opwinding of het drinken van te veel Elixir, gecombineerd met de pilletjes uit zijn borstzak. Musette vangt hem nog bijtijds op en leidt hem naar het spreekgestoelte, waar zij een glas Elixir voor hem uitschenkt..
VROUWE (bezorgd) Ca va, monsieur?
AVD Nous-y-arrivons, Madame... Nous-y-voilà presque...
Hij drinkt. Musette neemt weer plaats bij het bord. Vrouwe Justitia keert terug naar haar plaats. De Elixir lijkt hem op te kikkeren. Hij herneemt:
AVD Ik had 'L'Aiguille Creuse' van Maurice Leblanc vertaald en bewerkt... Ik wist dat het om een vrij simpele code ging... Ge moet de cijfers alleen maar vervangen door klinkers...
MUSETTE A is 1, E is 2, I is 3, O is 4 en U is 5. (brede en uitdagende glimlach naar de Regisseur, die reageert met een zucht: ze heeft toch maar mooi weer eens een regel tekst gehad!)
VROUWE En de punten?
AVD De punten vervangt ge door medeklinkers...
Musette vult overal in de code de klinkers in, op de plaats waar cijfers stonden (zie noot). Daarna wijst ze de eerste lijn aan.
AVD De eerste lijn valt zeer eenvoudig op te lossen... Ten tijde van de roof vertelde Goedertier aan iedereen die het horen wilde, dat hij het paneel verstopt zou hebben in de Sint Baafs of in de onmiddellijke nabijheid van Sint Baafs... Op voorwaarde dat hij de dief zou zijn, natuurlijk! En uiteraard wàs monsieur Arsène de dief niet!
VROUWE Hij zou het paneel met andere woorden verstopt hebben op de plaats waar het gestolen was?
AVD Waar men de Rechters het minst zou zoeken, jawel!
VROUWE Geniaal!
AVD En wat zien wij nu op de eerste regel van deze code staan?
Musette wijst het laatste woord van de eerste regel aan. Vrouwe Justitia komt kijken.
VROUWE Twee A's, voorafgegaan door één punt en gevolgd door twéé punten...
STEM (van John Flanders, uit de zaal) Baafs!
AVD (naar de zaal) Zéér goed, meneer Flanders! Zéér goed! Bààfs!
Musette toont het middenste woord op de eerste regel.
AVD Daarvoor staan vier letters, waarvan de tweede een I is...
VROUWE (onder de indruk) Geen twijfel mogelijk... Sint Baafs!
Musette giechelt verrukt en schrijft boven de eerste regel: SINT BAAFS. Daarna wijst ze het eerste woord van de eerste regel aan.
AVD En wat hebben we hier, ma chère Musette?
MUSETTE (stralend) O puntje puntje E puntje...
VROUWE Omver?
AVD Of oktet...
MUSETTE Of... of... (naar de Regisseur, trots, trappelend van ongeduld:) Mag ik het zeggen, Walter? Mag ik het zeggen?
De Regisseur maakt een handgebaar: het kan hem geen fluit schelen.
MUSETTE Oksel!
AVD Très bien, Musette... Très bien...
STEM (uit de zaal) Orgel!
AVD (hand achter zijn oorschelp) Maar wat hoor ik daar? Dat klonk nog beter! Zeg het maar, meneer! Zeg het maar!
STEM Orgel!
AVD (naar de zaal) Orgel!? Niet slecht gevonden, meneer! Gij lost zo te horen wel meer van dit soort puzzelkes op! Een journalist, misschien? Of een inspecteur van de gerechtelijke... met pensioen?... (tot Musette) Schrijf het maar op, Musette mon chérie, schrijf het maar op! Orgel!
Musette schrijft het woord ORGEL voor de woorden SINT BAAFS.
AVD (naar de zaal) En straks zullen we dan zien of het klopt, is dat goed? (bekijkt het bord vanop enige afstand, monsterend) Nu ga'k efkes helpen en zullen we de laatste regel eerst oplossen.
Musette wijst het laatste woord van de laatste regel aan.
MUSETTE Punt U U punt.
VROUWE Als 't over een gebouw gaat, moet dat een muur zijn.
AVD Schrijf maar op, Musette! Schrijf maar op: mùùr!
Musette schrijft het woord MUUR boven de laatste regel, doet een pas terug, bekijkt wat er staat.
MUSETTE U E E MUUR.
VROUWE Dub-be-le Mùùr?
AVD Schrijf maar op, Musette! Schrijf maar op: IN of IS DE DUBBELE MUUR.
Musette schrijft boven de laatste regel: IN/IS DE DUBBELE MUUR.
VROUWE Orgel Sint Baafs... In of is de dubbele muur...
AVD Laten we de tweede regel nu eens aanpakken...
Musette wijst de tweede regel aan.
AVD Wat zou hier zoal kunnen staan?
VROUWE Orgel Sint Baafs... in het fort dat... in het bord dat... in het kort dat...
STEM (uit de zaal) Is het jong zat!
AVD (lacht) Ja, dat kan ook.
VROUWE Is het kort nat...
MUSETTE Is het kort dag!
VROUWE (gestoord door Musette) Is het fort mat... lat... kat...
AVD Zullen we die laatste regel even laten liggen, ja? Dan kunnen we de derde regel eens bekijken!
Musette wijst de derde regel aan, tweede woord.
AVD Tweede woord!
MUSETTE (stralend) Punt O E.
VROUWE Doe...
AVD Goe... (en zweept zowel de zaal als de beide vrouwen op om het spelletje mee te spelen)
STEM (uit de zaal) Hoe?
VROUWE Moe...
MUSETTE Joe!
STEM (uit de zaal) Koe...
MUSETTE Loe!
VROUWE Toe...
MUSETTE Roe!
AVD Allemaal mogelijk!... Maar wat zegt dat vierde woord?
MUSETTE Punt O punt E punt?
AVD Ja, dàt!
MUSETTE Euh...
VROUWE Joker!
STEM (uit de zaal) Koker! Moker!
STEM 2 (uit de zaal - van John Flanders) Loper!
AVD Dank u wel, John F.!
VROUWE Kogel.
AVD Inderdaad, kogel!
MUSETTE (kinderlijk blij omdat ze ook wat gevonden heeft) En vogel!
AVD En vogel!... Enfin, ook weer een heleboel mogelijkheden... té veel om ze allemaal op te noemen!... Maar wat geeft het laatste woord van de derde regel?
Musette wijst het aan.
VROUWE Nogal een lang woord, zo te zien...
MUSETTE Punt A punt E punt punt O punt E punt.
VROUWE A E O E. Wa-ter-bo-ten. Nee, dat kan niet. Een boot ligt altijd op het water.
AVD Sa-men-ko-men? In de dubbele muur...?
MUSETTE (richting Regisseur:) Of sa-men-wó-nen?
AVD (tot Vrouwe) Ge vindt het niet, hé?... (grinnikt kwajongensachtig, dan tot de zaal) En gij daar ook niet hé?... Ecoutez, 'k zal u één ding zeggen: als ge u blijft concentreren op dat orgel, vindt ge 't nooit!
Hij schrapt triomfantelijk het woord ORGEL en vervangt het door het woord ONDER.
AVD Onder Sint Baafs!
VROUWE In de kelder? In de crypte?
AVD Neenee, daar is al gezocht. Niks gevonden.
VROUWE Onder de grond?
MUSETTE In de riolen?
AVD (schudt berispend met de vinger) Neenee... (met erg veel nadruk:) Onder...
MUSETTE Ah... onder? (alsof ze zijn hint plotseling begrijpt, rent ze af, in de coulissen, en keert meteen terug met een stadsplan van Gent, dat ze op het bord open spreidt en vastmaakt met wasknijpers)
VROUWE Wat bedoelt ge met... onder?
AVD Onder betekent hiér, op een stadsplan, op de kaart van Gent... ten zuiden vàn... En wat ligt er ten zuiden van Sint Baafs? In de onmiddellijke nabijheid van Sint Baafs? Op nog geen vijf minuten stappen? (hij wijst het aan met de stok van Musette)
VROUWE (leest) De Korte Dagsteeg...
AVD knikt naar Musette en die schrijft IS HET KORT DAG boven de tweede regel.
VROUWE Onder Sint Baafs... is het kort dag...
AVD Voelt ge 't al komen?
Musette giechelt dubbelzinnig en klapt verrukt in haar handen, blij als een kind: hoe spannend!
AVD (wijst het aan op het stadsplan) De Korte Dagsteeg ligt op een kruispunt, tussen de Koéstraat...
MUSETTE Koé! Koé! Koé!
AVD ... en de Vógelmarkt!
VROUWE Onder Sint Baafs is het kort dag... waar koe en vogel samenkomen...
AVD (terwijl hij het allemaal opschrijft, triomfantelijk) ... in de dubbele muur! (dan naar de zaal priemend met de aanwijsstok) En nu vraag ik u, dames en heren... Wat staat er op het kruispunt van de Korte Dagsteeg, de Koestraat en de Vogelmarkt?
MUSETTE (jubelend) Een huis! Een huis! Een huis!
AVD Een huis dat in Gent al jarenlang bekend staat als het Huis van de Gebroeders Van Eyck, de schilders van het beroemde Lam Gods!... (loopt naar zijn spreekgestoelte, heft zijn glas Elixir) Schol hé mensen! (en drinkt het in één teug leeg)
Onder de indruk keert Vrouwe Justitia terug naar haar plaats. Ook Musette neemt haar oude plaats weer in, stralend als altijd.
AVD In 1828 was het vijftiende eeuwse steen dat op die plek stond en dat beschouwd werd als een woon- en werkplaats van de Gebroeders Van Eyck zeer bouwvallig geworden. Het werd gesloopt en de beroemde architect Minard tekende het huidige herenhuis... en verdeelde het in drie woningen... met de nodige dubbele muren natuurlijk... Als hommage aan de gebroeders liet hij op de gevel in een soort medaillon hun portretten uitbeitelen... Nu is het een tabakszaak... in het centrum van Gent... waar veel volk over de vloer komt... gebonden aan openings- en sluitingsuren... in de schaduw van de Sint Baafstoren. Een paar huizen verder ligt het stamcafé van wijlen Arsène Goedertier, Café Mokka... En nu vraag ik u... Welke plaats kon symbolischer en toepasselijker genoemd worden voor een geniale gentleman-gangster met enig gevoel voor zwarte humor als onze vriend Arsène Goedertier om zijn... pardon... míjn!... Rechtvaardige Rechters te verbergen?... dan precies het huis waar de schilders van het schilderij ooit hadden gewoond en gewerkt? (tot het publiek:) Hé? (pauze) Commissaris Luysterborgh? (pauze) Kanunnik Kortzichtig? (pauze) Dames en heren, journalisten en kunstcritici, kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... U weet nu wààr de verantwoordelijkheden zich situeren... U kunt nu een rechtvaardig oordeel vellen... Maar voordat u daartoe overgaat, zullen wij samen nog een moment suprême beleven... Want voordat u daartoe overgaat, dames en heren, is het ogenblik aangebroken om de Rechtvaardige Rechters, die door mijn niet aflatend streven in hun schuilplaats werden ontdekt, voorgoed aan het schemerduister te ontrukken!
Hij stapt naar het in bruin inpakpapier gewikkelde schilderij (?) op de ezel en begint het papier voorzichtig open te maken. Plotseling weerklinkt de Toccata in Fuga van Bach, en gaat het podiumlicht uit. Ook de spot op de Regisseur gaat uit.
In het donker weerklinkt applaus van de Regisseur. Het publiek volgt eventueel. Het zaallicht en het podiumlicht gaan aan en tegelijk stopt de muziek abrupt. Vrouwe Justitia, AVD en Musette bevinden zich nog op de scène.
REGISSEUR (staat op - neemt eventueel nog wat op een verkeerd been gezet applaus van het publiek in ontvangst, steekt bezwerend de handen uit) Bedankt, iedereen! Bedankt!... Dank u wel!... Nu mensen, dat was het dan!... Ik heb hier verder niks meer aan toe te voegen! Tot morgen! (maakt aanstalten om op te stappen)
De andere twee acteurs - nu in hun kostuum van respectievelijk John Flanders en Jan Boon - banen zich door de zaal een weg naar het podium.
MUSETTE Zijt ge al weg?
VROUWE Maar wíj hebben hier nog wat aan toe te voegen!
JOHN F. Is er geen nabespreking meer?
REGISSEUR Zijn er dan nog vragen?
AVD En of er nog vragen zijn, meneer! Ge hadt ons beloofd na de generale...
REGISSEUR (onderbreekt, terwijl hij zich naar het podium begeeft) Heb ik dat? Had ik niet beloofd vóór de première te antwoorden op uw vragen?
VROUWE Nee, dat hadt ge niét!
AVD (met een knik naar het inpakpapier op de ezel) Hoe hebt ge dat uit die tabakszaak gehaald?
REGISSEUR (lacht) Ge verdenkt míj toch niet van de diefstal, hoop ik?
MUSETTE (uitdagend, bij het pak, tot de Regisseur) Mogen we het verder open maken?
REGISSEUR Néé!
MUSETTE (pruilend) Allez, voor één keer? 't Is toch de Generale? Mag ik het écht niet open maken?
REGISSEUR (bij het pak, neemt het vast) Nee.
Alle anderen sluiten de Regisseur nu langzaam maar zeker in en beginnen onder de volgende replieken dan de cirkel steeds dichter te sluiten.
VROUWE Zijt gij de vierde man?
REGISSEUR De vierde man?
VROUWE Die de drie anderen vermoord heeft om er alléén met de Rechters vandoor te kunnen gaan!
REGISSEUR (lacht zenuwachtig) En waarom zou ik dit spelletje hier dan opvoeren, hé?
AVD Niet alleen de wegen van de Kerk zijn ondoorgrondelijk...
REGISSEUR Gij denkt echt dat in dit pak... de échte Rechters zitten?
JOHN F. Het kan bijna niet anders. Ge weet té veel.
REGISSEUR Maar waarom zou ik dan het risico nemen die naar hier mee te brengen?
BOON Omdat ge ze niet alle vijf op een rijtje hebt, misschien?
VROUWE Ik heb wel meer regisseurs gezien bij wie er hier eentje los zat. (tikt op haar voorhoofd)
AVD Misschien heeft alles zijn redenen. Ook dit stuk. Waarom het, in het bijzijn van al die hoogwaardigheidsbekleders, al die persjongens moest opgevoerd worden, morgen, hier in het Vlaams Theater, op het Sint Baafsplein in Gent...
BOON Probeert ge een zwendel op te zetten, misschien?
JOHN F. Met onechte Rechters die ge voor de échte wilt laten doorgaan?
MUSETTE Waar woont ge eigenlijk? In Wetteren of in Gent?
VROUWE Wat is uw échte naam?
JOHN F. Hoe zijt ge aan die documenten uit het gerechtelijk dossier gekomen?
BOON Aan al die andere informatie?
AVD Moet ge geen manneke hebben bij 't stadsbestuur om persconferenties of publieke opvoeringen te kunnen geven in 't Vlaams Theater?
MUSETTE Hoe weet ge wat een blindganger is?
VROUWE Wanneer hebt ge Goedertier voor 't laatst gezien?
JOHN F. De Vos?
BOON De Swaef?
MUSETTE Lievens?
VROUWE Lijdt ge aan waanvoorstellingen? Zijt ge een mythomaan?
JOHN F. Maar nee! Diene lollekenshere zit hier gewoon met ons voete te spele!
BOON Denkt ge dat ge Arsène Lupin zijt, misschien?
AVD Zijt ge de loopjongen?
VROUWE De medeplichtige?
MUSETTE Het meesterbrein?
VROUWE De Vierde Man?
AVD Zijt ge Dua?
VROUWE Arseen Van Damme?
MUSETTE D punt U punt A punt?
BOON AVD-DVA!
JOHN F. Loopjongen!
AVD Medeplichtige!
VROUWE Meesterbrein!
MUSETTE (gilt schril) Vierde Man!
De Regisseur breekt door de omsingeling en rent met het pak in de armen de coulissen in, achternagezeten door de anderen.
Alle lichten uit. De Toccata in Fuga van Bach weerklinkt opnieuw.
Podiumlicht aan. John F. en Jan Boon zetten het spreekgestoelte in het midden van het podium, naar het publiek. De journalisten geven een persconferentie.
BOON Of deze gemakkelijke klucht ontstond in een gezellige taveerne der kuip onzer Vlaamsche stee, dat kan ons niet schelen, we lieten er alvast onze pluimen niet bij. Maar een feit is, dat wij daar die vijfentwintigste juli om vijf uur, allemaal voor gesloten deuren stonden, bij het Vlaamsch Theater op het Sint Baafsplein. Daar dezen ongekenden heer aan mij persoonlijk een kaart stuurde, heb ik het recht hem ook persoonlijk te antwoorden, en gewis deed ik het, moest ik zijn adres kennen. Ik ben dus genoopt het langs dezen openlijken weg te doen. Hij ontvange van mij dit woordje, zoals het ook geformuleerd werd door mijn confrater van De Dag, John F.
JOHN F. Waarde ongekende heer! Ik verdenk u er van, slechts een 'halve lollekensheer' te zijn, en stel u aldus eene ernstige vraag: weet gij werkelijk iets? Zoo laat u kennen in vertrouwen, ook voor de journalisten die ge voor den aap hebt willen houden... misschien... ook voor hén telt het ambtsgeheim!
Alle lichten uit. De Toccata in Fuga van Bach weerklinkt opnieuw.
Einde.
BIJLAGEN - facsimilé's:
1. - DE CODE UIT HET BOEK 'L'AIGUILLE CREUSE' VAN MAURICE LEBLANC, OVER DE AVONTUREN VAN ARSENE LUPIN (VOORKANT SCHOOLBORD IN HET STUK):
2. - DE ZOGENAAMDE 'GOEDERTIER-CODE' (ACHTERKANT SCHOOLBORD IN HET STUK)
3. - INGEVULD MET KLINKERS EN VERVOLGENS OOK MET MEDEKLINKERS VERKRIJGT MEN DIT:
O . . E . . I . . . A A . .
I . . E . . O . . . A .
. A A . . O E E . . O . E . . A . E . O . E .
I . . E . U . . E . E . U U .
ONDER SINT BAAFS
IS HET KORT DAG
WAAR KOE EN VOGEL SAMENKOMEN
IN DE DUBBELE MUUR
Open doek en zaallicht. Er weerklinkt orgelmuziek van Bach. De Regisseur verschijnt uit de coulissen, op de hielen gezeten door Musette.
MUSETTE (pruilend) Maar ge hebt het me beloofd!
REGISSEUR We zullen nog wel zien, Lucette... Nà de première, morgenavond!
Hij gaat op zijn verhoog achter zijn tafel zitten, in de zaal. Musette volgt hem.
MUSETTE Zijt ge jaloers misschien? Heb ik u jaloers gemaakt?
REGISSEUR Als ge soms dat gefrunnik bedoelt met meneer de voorzitter van Vreugd & Deugd, met meneer de steracteur van...
Ze gaat verleidelijk schrijlings op zijn schoot zitten en snoert hem met een kus de mond.
MUSETTE Dat stelt toch niks voor? (giechelt) Hij is maar tweede keus, maar gij... (ze wordt opnieuw handtastelijk)
REGISSEUR (weert haar af) Allez Lucette, hou daarmee op... Straks ziet hij het nog en dan krijgen we problemen, morgenavond!
MUSETTE Kom, kom, kom... Ge hebt dat graag, ik voel het wel.
REGISSEUR Mijn hoofd staat er nu niet naar.
MUSETTE (gaat van hem af) Uw hoofd staat er nooit naar. Als ge maar weet dat ik u aan uw woord houdt...
REGISSEUR Ik heb u niks beloofd.
MUSETTE (heftig) Ge hebt mij dat wél beloofd! Ge hebt beloofd mij te introduceren bij die compagnon van u, die impresario in Parijs!...
REGISSEUR Als ge talent had...
MUSETTE En heb ik dan geen talent?
REGISSEUR We zullen wel zien, morgenavond, na de première.
MUSETTE Als het nog doorgaat, morgenavond.
REGISSEUR Wat bedoelt ge?
MUSETTE Wel, om heel eerlijk te zijn, de sfeer onder de acteurs en de actrices is niet zo best... En dat heeft veel met uw aanpak te maken, meneer de regisseur. Onze voorzitter vindt u een dikke nek...
REGISSEUR Uw voorzitter is een dikke lul.
MUSETTE (giechelt, en dan dubbelzinnig:) Dat moogt ge niet zeggen.
REGISSEUR (na een pauze) Ge zijt dus met hem ook al naar bed geweest? Voor zo'n stom rolleke bij Vreugd & Deugd?
MUSETTE (negeert demonstratief zijn opmerking) Zoals ik dus al zei, de sfeer is niet zo best...
REGISSEUR Pap dan wat minder aan met uw voorzitter waar Vrouwe Justitia bij zit. Ge weet toch dat zij ook al...? (grijnst) Alle actrices passeren hier via 't ledikant van meneer de voorzitter, verdorie.
MUSETTE Ge moet nu niet van onderwerp veranderen. Dat de sfeer zo slecht is, heeft niks met óns te maken, maar alles met ù...
REGISSEUR Meneer de voorzitter is dus op z'n teentjes getrapt omdat ik hem 'niet eens een hele goeie acteur' genoemd heb? Welnu, dat is de waarheid, schatje. De waarheid doet altijd pijn. Maar ge moogt dat niet verzwijgen, als regisseur. Ge kùnt dat niet. Zeker niet als ge dat stuk nog zelf geschreven hebt ook... Ge kunt uw geesteskind toch niet laten verminken?
MUSETTE (herneemt haar verleidingspoging:) Als gij nu eens wat vriendelijker zou zijn, hé... Wat minder bars...
Op dat ogenblik verschijnen AVD en Vrouwe Justitia vanuit de coulissen op het toneel. Vrouwe Justitia zit achter AVD aan. Ze hebben blijkbaar ruzie gemaakt. Zodra ze verschijnen, wipt Musette betrapt van de schoot van de regisseur.
VROUWE Maar 't is toch wààr?
AVD Och, laat mij gerust, gij! Gij ziet spoken, da's al! Ik probeer dat meiske gewoon een beetje op haar gemak te stellen, meer niet! Om haar een beetje van haar 'tracque' af te helpen!
VROUWE En gij denkt zeker da'k blind ben!?
Ze krijgen Musette en de regisseur nu ook in het oog.
REGISSEUR Hoe zit het? Spelen we nog of blijven we daar staan ruzie maken als twee kleine kinderen?
VROUWE (met een vernietigende blik naar AVD) Ik ben klaar.
AVD (met een onderzoekende blik naar Musette) Ik ook.
MUSETTE (huppelt in zijn richting) Dan beginnen we er toch aan, hé?
Ze negeert hem straal en gaat haar plaats innemen achter het spreekgestoelte, stralende glimlach op haar gezicht gekalkt.
REGISSEUR De ezel, Musette! De ezel!
MUSETTE (kijkt dwaas, begrijpt het niet) Hé?
REGISSEUR De schildersezel!
MUSETTE (giechelt haar afschuwelijke giechel) O ja! Spijt me! Komt in orde, hoor!
Ze rent gauw de coulissen in en keert terug met een schildersezel op wieltjes, waarop een in bruin papier ingepakt eikenhouten paneel staat met de afmetingen van de Rechtvaardige Rechters (anderhalve meter op een halve meter). Ze plaatst deze rechts van de rechtbank van Vrouwe Justitia en neemt dan haar plaats achter het spreekgestoelte weer in. Ondertussen:
REGISSEUR (roept) Kan ik de Toccata in Fuga krijgen, alstublieft?
STEM (uit de zaal) Pardon, meneer?
REGISSEUR De Toccata in Fuga van Bach! In d klein!
De orgelmuziek van Bach stopt abrupt.
REGISSEUR Zaallicht uit! En meneer Van Damme en Vrouwe Justitia van de Bühne!
AVD en de Vrouwe trekken zich terug in de coulissen. Het zaallicht dooft. Podiumlicht aan. De regisseur zit alleen nog in het licht van zijn leeslamp. Pauze.
REGISSEUR (schreeuwt) Waar blijft die Toccata in Fuga, verdomme?
We horen nu plotseling de Toccata in Fuga (in d klein) van Bach, veel te luid. Dan minder luid.
REGISSEUR (zucht) God zij geloofd!... (roept naar het toneel:) Vrouwe Justitia en de Openbare Aanklager Arseen Van Damme komen op, en nog terwijl de muziek loopt...
Vrouwe Justitia en de Openbare Aanklager AVD komen op, en nog terwijl de muziek loopt, neemt Vrouwe Justitia plaats achter haar rechtbank en richt AVD zich beurtelings tot haar en tot het publiek in de zaal, terwijl hij Arsène Goedertier voorstelt:
AVD Edelachtbare Vrouwe Justitia... Dames en Heren, Leden van de Jury... Mag ik dan nu oproepen als getuige voor deze Hooggeachte Uitzonderingsrechtbank... de heer Arsène Goedertier!
Arsène Goedertier stapt gezwind uit de coulissen, en onder de volgende replieken van AVD, nog steeds op de muziek van Bach, buigt en zwaait hij gezwind naar AVD, Vrouwe Justitia, het publiek, steeds weer, heel zwierig, een echt showbeest.
AVD Arsène Goedertier, ooit koster geweest! Arsène Goedertier, nu wisselagent! Arsène Goedertier, uitvinder!
ARSENE (fier) Ooit een vliegtuigmodel ontworpen dat zelfs de interesse opwekte van specialisten in Parijs!
AVD Arsène Goedertier, beheerder van naamloze vennootschappen met financiële problemen en stichter van een fictieve maatschappij in de Congo! Arsène Goedertier, medestichter van het Ziekenfonds 'Den Eendracht'!
ARSENE En vooraanstaand lid van de katholieke partij!
AVD Arsène Goedertier, directeur van de tekenacademie van Wetteren, waar hij woont en werkt in een protserig huis aan de Zandstraat! Arsène Goedertier, groot kunstliefhebber, die in zijn schaarse vrije tijd kopieën maakt van doeken van beroemde meesters!
ARSENE Alsook niet onverdienstelijke portretten van vooraanstaande heren en dames, en schone landschapkes!
AVD Arsène Goedertier, fameus amateur-detective in de geest van Arsène Lupin, de geniale gentleman-gangster én tegelijk de beroemde romanfiguur van Maurice Leblanc! Lost overal misdaden op!
ARSENE (trots) En geen doodgewone moorden hé!
AVD Kunstdiefstallen!
De muziek stopt abrupt.
VROUWE Kunstdiefstallen?
AVD Kunstdiefstallen!
ARSENE Op een dag is er in de Sint-Gertrudiskerk van Wetteren...
AVD ... waar Arsène Goedertier nog koster is geweest!...
ARSENE ... een schilderij gestolen.
AVD Arsène Goedertier is er als de kippen bij...
ARSENE ... om die roof tot in de details te reconstrueren!... (beeldt het uit:) Langs hier is de dief binnengeraakt, langs daar is hij weer buitengeraakt, en hier is het schilderij terug, zie!
VROUWE En de dief?
AVD Ah... die heeft hij laten lopen!
ARSENE En op een andere keer, in één of andere kerk in Gent... wéér prijs! Schilderij gestolen!
AVD Arsène Goedertier ter plaatse!
ARSENE Hier binnengekropen, daar buitengekropen en hier is het schilderij terug, zie!
VROUWE En de dief?
AVD 't Is jammer maar helaas!... Van de dief ontbreekt ieder spoor!
ARSENE En nog op een andere keer...
AVD Bij zijn eigen schoonbroer!
ARSENE Juwelier Van den Durpel uit Dendermonde! Een partij juwelen gestolen!
AVD Arsène Goedertier brengt het gestolen goed al gauw terug...
VROUWE En de dief...?
AVD barst uit in een waanzinnige schaterlach. Arsène begint ook smakelijk te lachen. Ten slotte valt zelfs Musette verrukt giechelend in.
AVD (wrijft zich de tranen uit de ogen, nog nahikkend van het lachen) Arsène Goedertier kon toch moeilijk zichzelf aanwijzen als de dader, nietwaar?
VROUWE U bedoelt dat Arsène Goedertier blijkbaar hard aan het oefenen was?
AVD Om zijn grote slag te slaan, ja!
Allen houden eensklaps op met lachen. AVD komt naar voor, richt zich rechtstreeks tot het publiek, samenzweerderig fluisterend:
AVD Op een avond in november 1934, een half jaar na de roof van de Rechtvaardige Rechters, houdt deze Arsène Goedertier in het Onze Lieve Vrouw College van Dendermonde een politieke meeting...
ARSENE (tot Vrouwe Justitia, verduidelijkend:) De verkiezingen stonden voor de deur...
AVD (zucht) Wéér eens...
ARSENE ... en ik stond op de lijst van de Katholieke Volkspartij...
AVD Arsène Goedertier is een vurig redenaar en gaat er ook nu weer hard tegenaan...
ARSENE (neemt plaats achter het spreekgestoelte van AVD en houdt een redevoering) En wat mogen wij van een senator van de Katholieke Volkspartij verwachten, dames en heren?... Dat het iemand is die toewijding paart aan wijsheid, jazeker!... Dat het een strijdvaardig iemand is, gezegend met een onvermoeibare werklust en vooral... met een belangeloze offervaardigheid, jawel! Dat het iemand is met een verfijnd kunstgevoel, die zich niettemin opwerpt als een reddende engel van de arbeidersklasse, en - vanuit zijn ingeboren behoefte tot het mededelen van praktische bevindingen! - tot een rechtvaardige rechter in de sociale strijd onzer klassenloze volkspartij!... Met andere woorden, dames en heren... dat hij een apostel is wiens woord meeslepend en overtuigend klinkt! Dat het iemand is... zoals ùw dienaar! (hij buigt het hoofd) Ik dank u voor uw aandacht!
Musette begint verrukt giechelend uitbundig in de handen te klappen.
ARSENE Dank u.
AVD applaudiseert flauwtjes.
ARSENE Dank u wel.
Musette schenkt hem een glaasje elixir uit.
ARSENE Dank u. (hij zet het glas aan de mond)
Op dat ogenblik komt AVD vliegensvlug naar voor. Arsène is bevroren in zijn houding: een man die een glas naar zijn mond brengt.
AVD Merk wel op, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat Arsène Goedertier die bewuste avond géén glas Elixir d'Anvers aan de mond zette, maar een doodgewoon glas water!... En merk tevens op, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat dit drankje in geen geval een lévenselixir genoemd mocht worden!
Arsène ontwaakt uit zijn freeze en drinkt.
ARSENE (tot Musette) Dank u wel.
Musette maakt een révérence, stralende glimlach. Arsène komt achter het spreekgestoelte vandaan, doet nog een paar wankelende passen, krijgt een grimas op het gezicht, en valt in slow-motion schijndood op de grond. Musette rent af in de coulissen. AVD knielt bij Arsène neer en neemt zijn pols. Dan kijkt hij traag op.
AVD Toevallig is er een dokter op de meeting aanwezig. (hij glimlacht, staat op, richt zich uitdrukkelijk tot het publiek:) Ik vraag mij af... Is er in deze zaal soms een dokter aanwezig?
Het zoeklicht dwaalt door de zaal.
AVD Is er hier soms een dokter in de zaal?
DOKTER Ja... hiér!
Het zoeklicht vindt de dokter.
AVD Mag ik u een vraagje stellen, meneer?
DOKTER Natuurlijk. Ga uw gang.
AVD Hebt u soms een dokterstasje meegebracht naar deze voorstelling?
DOKTER Euh... nee. Nee, natuurlijk niet.
Zoeklicht uit.
AVD (wendt zich triomfantelijk tot de Vrouwe:) Maar de dokter die aanwezig was bij die gelegenheid waarop Arsène Goedertier zijn laatste publieke woorden sprak, had - toevalligerwijze, nietwaar - wél zijn dokterstasje meegebracht!
Musette komt op met een dokterstasje, dat ze toont aan het publiek.
AVD (triomfantelijk tot het publiek:) Hij had ook onmiddellijk een diagnose klaar!
ARSENE (kreunend) Acute hartasystolie?
VROUWE En dat is?
AVD Dat is een soort uitzetting van de hartspier.
ARSENE Een soort hartaanval.
Musette haalt uit het dokterstasje met theatrale gebaren een spuitje.
AVD Toevalligerwijze zat er in dat bewuste dokterstasje op die bewuste avond nu ook een spuitje.
Hij steekt zijn hand uit en Musette spuit even met het spuitje en legt het dan in de hand van AVD.
AVD Met een cafeïnepreparaat!
VROUWE Een cafeïnepreparaat?
AVD (tot de Vrouwe:) Een middel dat patiënten die geplaagd worden door een acute hartasystolie meteen veel beter maakt.
Hij dient de spuit toe aan Arsène en geeft het spuitje dan terug aan Musette, die er samen met het dokterstasje mee afrent.
VROUWE En ging het daarna veel beter met de patiënt?
AVD Integendeel, Edelachtbare Vrouwe! Het ging plotseling nog veel slechter met de patiënt!
Arsène valt bewusteloos.
VROUWE Is hij dood?
ARSENE Nog niet, Edelachtbare Vrouwe. Slechts bewusteloos.
Musette rijdt een klein ijzeren ziekenhuisbed op wieltjes de scène op.
AVD Hij wordt in een auto gelegd en naar het huis van zijn schoonbroer gebracht, juwelier Van den Durpel, die op de Vlasmarkt woont, in Dendermonde... U weet wel, waar ooit die partij juwelen gestolen werd...
Met vereende krachten leggen Musette en AVD het slappe lichaam van Arsène in het bed. Als hij goed en wel in bed ligt, zwaar hijgend:
ARSENE Mijn laatste uur heeft geslagen!... Een priester!... Ik wil biechten! Haal me een priester!
AVD stuurt Musette weg. Zij rent af in de coulissen.
AVD Er wordt iemand naar de abdij van Dendermonde gestuurd, om een pater te halen. Maar voor die pater erin slaagt daar te arriveren, komt Georges De Vos aan.
VROUWE En wie is Georges De Vos, als ik vragen mag?
ARSENE Mijn boezemvriend...
AVD Een partijgenoot.
Musette brengt Georges De Vos op. Zij neemt weer plaats achter het spreekgestoelte. Georges blijft bij het bed staan.
VROUWE En u bent...?
GEORGES Georges De Vos.
AVD Advocaat!
GEORGES Ik had vernomen dat mijn boezemvriend en partijgenoot onwel was geworden en...
ARSENE Vergeet die pater maar!... 'k Zal het wel aan Georges vertellen!
AVD Als Goedertier hoort dat Georges De Vos daar aangekomen is, stamelt hij...
ARSENE Vergeet die pater maar!... 'k Zal het wel aan Georges vertellen!
Georges gaat aan het voeteneind van het bed zitten. AVD gaat bij zijn spreekgestoelte staan.
AVD Dan zijn die twee mannen wel twintig minuten alleen in dat kamertje... en in die twintig minuten zou niet meer gezegd zijn dan het volgende...
ARSENE (met zijn laatste krachten) Georges... Ik alleen weet waar de Rechtvaardige Rechters zijn... Ik alleen weet het... Het dossier van heel die zaak zult ge vinden in mijn klein bureau... In de schuif rechts van de schrijftafel... In een omslag waarop 'Mutualité' geschreven staat... Luister Georges, ik...
AVD Arsène Goedertier wilde er nog iets aan toevoegen, maar op dat ogenblik ging de deur open en kwam die pater daar binnengevallen. En dat kleine oponthoud werd fataal, want Arsène Goedertier wílde nog iets zeggen, maar kón nu niks meer zeggen, behalve...
ARSENE Laat ons alleen, eerwaarde vader! Laat ons alleen en doe die deur dicht!
AVD En de pater liet hen alleen en deed de deur dicht, maar zoals ik al zei: dat kleine oponthoud werd fataal, want Arsène Goedertier wílde nog iets zeggen, maar kón nu niks meer zeggen.
Terwijl Arsène de woorden van AVD demonstreert:
AVD Hij kon alleen nog eens naar adem snakken...
ARSENE Dus ge weet nu waar het dossier is en...
AVD En vervolgens zijn laatste adem uitblazen.
Musette rijdt het ziekenhuisbed met daarop de dode Arsène Goedertier de scène af, de coulissen in. Georges De Vos kijkt hen na.
AVD (schenkt zich een glas Elixir uit) Santé! (en drinkt) Dixit Georges De Vos. Ah ja, natuurlijk, want wat de laatste ogenblikken van Arsène Goedertier op deze aarde betreft, beschikken wij uiteraard alleen maar over het getuigenis van Georges De Vos. En zeg nu zelf, Edelachtbare Vrouwe, zoals uit onze kleine reconstructie van de feiten nog zonneklaar bleek, dat waren nu toch wel érg weinig laatste woorden hé... (kijkt demonstratief op zijn zakhorloge) ... voor op z'n minst een kwartier tijd? En voor zo'n spraakwaterval als wijlen Arsène Goedertier ontegensprekelijk was? Toegegeven, de acteur die zoëven de rol van Arsène Goedertier op zich nam in deze kleine reconstructie, was een stuk gezonder dan die arme Goedertier zélf op het moment van de feiten, en de tijd die ons voor dit gerechterlijk drama werd toegemeten is beperkt, zodat de auteur van dit stuk, die daar op die tribune zit, een hoop gekreun en gezucht heeft overgeslagen... Maar dan nog, meester! Dan nog!
GEORGES Wat probeert u daarmee te insinueren, meneer?
AVD Dat er wel eens méér zou gezegd kunnen zijn in dat kwartier dan u later aan de politie verklaarde, meester De Vos.
Musette neemt weer plaats achter het spreekgestoelte. Uit de coulissen heeft zij nu een bruine enveloppe meegebracht, waarop in grote letters 'Mutualité' geschreven staat.
AVD (achter het spreekgestoelte, als een redenaar) Terwijl in de Sint-Gertrudiskerk en op het kerkhof van Wetteren kerkelijke en wereldlijke notabelen, tot ministers van staat toe, de toewijding en de wijsheid, de strijdvaardigheid en de onvermoeibare werklust van de aflijvige prezen, om zijn uiterst verfijnd kunstgevoel niet te vergeten, of zijn 'ingeboren behoefte tot het mededelen van praktische bevindingen'... waarmee ze eigenlijk bedoelden dat hij best wel een aardig stukje kon leuteren, Arsène Goedertier zaliger... terwijl, dames en heren, diepte Georges De Vos uit het bureau van Goedertier... uit de schuif rechts van de schrijftafel... de omslag op waarop 'Mutualité' geschreven stond...
Musette overhandigt Georges De Vos de omslag en keert terug naar haar plaats.
AVD Vertel ons eens, meester... Wat hebt gij daarin aangetroffen?
GEORGES (opent de omslag en haalt er twee grote oude sleutels uit) Twee sleutels.
AVD Wat hebt gij met die twee sleutels gedaan?
GEORGES Ik heb ze geprobeerd... op de sloten van alle huizen waar Goedertier wel eens over de vloer kwam...
AVD Zijn eigen huis in Wetteren, het huis van de gezusters Coupé in Gent... één van de beide dames zou zijn maîtresse geweest zijn, als ik me niet vergis, n'est-ce pas?
GEORGES De tekenacademie in Wetteren, het lokaal van Ziekenfonds Den Eendracht...
AVD En één van die sleutels...?
GEORGES Eén van de sleutels paste op een slot van de Sint-Gertrudiskerk van Wetteren...
AVD ... waar Goedertier ooit koster was geweest!
GEORGES Ik heb die kerk van onder tot boven doorzocht... Samen met al die andere locaties... Maar ik heb daar niks gevonden.
AVD De andere sleutel?
GEORGES Die zal wel passen op het slot van de bergplaats van de Rechtvaardige Rechters, veronderstel ik. Maar aangezien die bergplaats tot nu toe nog niet ontdekt werd, heb ik dat nog niet kunnen proberen.
Musette giechelt om het droge grapje.
AVD Wat hebt u nóg aangetroffen in de enveloppe, meester?
GEORGES (haalt doorslagen van getypte brieven uit de enveloppe, dertien in totaal) Dertien doorslagen van brieven, slecht getypt, gesteld in slecht Frans, gericht aan Monseigneur Coppieters, bisschop van Gent, en ondertekend met D.U.A.
VROUWE Wilt u zo goed zijn deze overtuigingsstukken te tonen aan de Dames en Heren, Leden van de Jury, meester?
GEORGES Natuurlijk, Edelachtbare Vrouwe.
Hij toont ze omstandig aan het publiek.
AVD Toont u dan meteen ook maar de veertiende, handgeschreven notitie, meester De Vos.
VROUWE Een veertiende brief, mijnheer de Openbare Aanklager?
GEORGES Het klad van een brief die Goedertier wel nog geschreven, maar niet meer verstuurd heeft, Edelachtbare Vrouwe. (hij toont deze brief, waaraan met een paperclip op een klein blaadje papier ook een notitie is bevestigd, aan Vrouwe Justititia en daarna aan het publiek)
AVD Let goed op het slot van deze brief, Edelachtbare Vrouwe... Dames en Heren, Leden van de Jury... Deze brief eindigt namelijk met een raadselachtige reeks punten en cijfers... (hij neemt Georges de brief af en toont deze lijnen aan Vrouwe Justitia en aan het publiek) Ziet u? Deze lijnen hier?
VROUWE Jaja, ga verder, Openbare Aanklager. U hebt uw punt nu duidelijk genoeg gemaakt.
AVD (hij geeft Georges de brief terug en keert terug naar zijn spreekgestoelte) Wat bevond zich voor de rest nog in de omslag, meester?
GEORGES Enkele schetsen...
AVD (tot Vrouwe Justitia:) Vermoedelijk van de bergplaats.
VROUWE Gelieve ze aan de Dames en Heren, Leden van de Jury, voor te leggen, waarde meester.
Georges toont de schetsen aan Vrouwe Justitia en daarna aan het publiek.
GEORGES Er stonden allerlei maten op... Met deze schetsen in de hand heb ik de plaatsen doorzocht, die ik zoëven opnoemde...
VROUWE Maar u hebt daar niets gevonden.
GEORGES Nee... Dat komt ook omdat deze schetsen zo moeilijk te interpreteren zijn... In deze tekening hier valt bijvoorbeeld vanalles te zien... Het zou een plattegrond kunnen zijn... Van een wenteltrap, bijvoorbeeld... Maar het zou ook de doorsnede van een rijtuig kunnen zijn... Een tillbury...
AVD Goed... Wat vond u ten slotte nóg in de omslag, meester De Vos?
GEORGES Een bewaarplaatsbewijsje van het bagagedepot van het Sint Pieterssation in Gent... (toont het aan de Vrouwe en het publiek)
AVD Ach zo... Dan moet het u wel even zwart voor de ogen geworden zijn, veronderstel ik?
GEORGES Dat is zo, ja... Ik wist dat Sint Jan de Doper was teruggekeerd via het bagagedepot van Bruxelles Nord, en ik dacht... hier zullen de Rechters wel verstopt zitten.
AVD U opende de kluis...
GEORGES Ja...
VROUWE Maar daar zaten de Rechters niet verstopt?
AVD Ah nee, Edelachtbare Vrouwe! Anders stonden we hier nu deze gerechterlijke farce niet op te voeren, n'est-ce pas!
Musette giechelt.
AVD Misschien, meester De Vos, kunt u ons eens vertellen wat er door u heen ging, bij al deze ontdekkingen?
GEORGES Ik dacht... Mijn boezemvriend Arsène Goedertier heeft mij op zijn sterfbed verklaard dat alles wat in verband stond met deze zaak te vinden was in deze enveloppe... Ik dacht daarin dus alle nodige aanwijzingen aan te treffen om de bergplaats van de Rechters op het spoor te komen...
VROUWE Was het niet uw plicht éérst met deze informatie naar het gerecht te stappen, meester De Vos?
AVD (als Georges het antwoord schuldig blijft:) Certainement, Edelachtbare Vrouwe!... Maar en ce cas là, zou er een schandaal uitgebroken zijn, n'est-ce pas? Een schandaal dat niet alleen de goede naam van zijn goede vriend Goedertier door het slijk gesleurd zou hebben, maar - erger nog! - ook zijn schaduw zou geworpen hebben op de nakende verkiezingen!
GEORGES (mompelt met de enveloppe in de handen) Als dit ooit het daglicht ziet, kan de Katholieke Volkspartij er bij de komende verkiezingen wel een kruis over maken...
AVD Bijgevolg vroeg meester De Vos een aantal partijgenoten uit de hoogste magistratuur om raad, en besloten zij gezamenlijk tot een klein privé-initiatief... Een eigen onderzoekje...
GEORGES Ik dacht... op grond van de aanwijzingen die Arsène ons heeft nagelaten... zullen wij de Rechters vinden... en dan kunnen zij anoniem aan hun rechtmatige eigenaars teruggegeven worden... En dan hoeft de goede naam van mijn goede vriend niet door het slijk gesleurd te worden... Dan hoeft er zelfs helemaal géén naam te vallen... Dan hoeft er geen schandaal los te breken... Dan is iedereen gelukkig...
VROUWE Met andere woorden... het hele zaakje moest de doofpot in, tot u en uw partijgenoten zeker waren van een volstrekte meerderheid?
AVD U neemt me de woorden uit de mond, Edelachtbare Vrouwe!... We kunnen ons zelfs afvragen of hier ook een verklaring moet gezocht worden voor het vreemde gedrag van de kerkelijke overheden ten tijde van de roof. Wist Kanunnik Kortzichtig méér over de identiteit van de dader dan hij wilde toegeven? (tot Georges, triomfantelijk) Dank u wel, meester De Vos!
Georges wil verdwijnen in de coulissen, maar AVD houdt hem tegen en neemt hem de enveloppe af.
AVD Maar de bewijsstukken kunt u maar beter in de jùiste handen achterlaten.
Georges gaat af en AVD gaat met de enveloppe achter het spreekgestoelte staan. Hij bladert door de paperassen in de enveloppe, alsof hij daar iets zoekt, en vist er ten slotte de handgeschreven veertiende brief uit.
AVD Ik weet niet of het u daarstraks ook opgevallen is, Edelachtbare Vrouwe... Maar er zat aan die veertiende, handgeschreven brief van Arsène Goedertier... aan dat kladje dat eindigde met een raadselachtige reeks punten en cijfers... met een paperclip nog een snipper papier vast... Een vijftiende brief, om zo te zeggen... Enfin, een notitie eigenlijk... Meester De Vos is er niet wijs uit geraakt, en hij - evenals zijn partijgenoten - heeft er dan ook weinig aandacht aan geschonken... Dommage!... Bon, hij had wel andere, dringender kwesties aan zijn hoofd... Het privé-onderzoek leverde niks op en uiteindelijk zag het geheime comité van meester De Vos zich genoodzaakt met deze enveloppe naar de politie te stappen, in de persoon van commissaris Luysterborgh, ons allen welbekend... Ook hij, het zal u wellicht niet verwonderen, slaagde er niet in veel met deze cryptische boodschap aan te vangen...
VROUWE Terzake alstublieft, mijnheer de Openbare Aanklager!
AVD (hij leest van het papiertje:)
Vier punt punt twee punt.
Punt drie punt punt.
Punt één één punt punt.
Musette giechelt.
VROUWE Mijnheer de Openbare Aanklager, ik begrijp niet wat u hiermee...
AVD (valt haar bruusk in de rede) Edelachtbare Vrouwe! Plots schoot het mij te binnen! 'Nom d'un chien!' riep ik uit. 'Da's Arsène Lupin!'
VROUWE Excuseer?
AVD L'Aiguille Creuse!
MUSETTE (vertaalt met een brede glimlach en een révérence, terwijl ze het bewuste boek van Maurice Leblanc - 'L'Aiguille Creuse' - uit het spreekgestoelte opdiept) De Holle Naald!
VROUWE (bijtend, tot Musette) Wij kénnen Frans, juffrouw!
Musette geeft het boek aan AVD, die ermee zwaait.
AVD 'L'Aiguille Creuse', de beroemde roman van Maurice Leblanc, met in de hoofdrol de geniale gentleman-gangster Arsène Lupin!
Georges - of beter: de acteur die Georges speelt, nog altijd in zijn kostuum van de advocaat Georges De Vos - komt uit de coulissen te voorschijn en richt zich tot de Regisseur.
GEORGES Meneer de Regisseur? Neem me niet kwalijk, maar hier gaan toch vragen gesteld worden, hoor! Hier gaan vragen komen uit het publiek, wees daar maar zeker van!
De spot op de Regisseur gaat aan.
REGISSEUR O ja? En welke vragen dan?
GEORGES (wijst naar AVD) Hoe hij dat allemaal weet, om maar iets te zeggen! Waar hij al die informatie vandaan heeft! Die... overtuigingsstukken! De doorslagen van de brieven! Het bewaarplaatsbewijsje! Het klad... De notitie!
REGISSEUR (vermoeid) We hébben het daar al over gehad, mijn waarde vriend... We hebben het daar al in het lang en in het breed over gehad... Als er op dit punt vragen of opmerkingen mochten komen, en ik zeg wel: àls, wat zouden wij daarop dan antwoorden? Arseen Van Damme?
AVD (niet overtuigd) Als iemand mocht vragen hoe ik dat allemaal weet... dan zou ik zeggen dat... dat ik misschien van in het begin bij heel de affaire betrokken ben geweest... Dat ik misschien een vriend was van Georges De Vos... Misschien een handlanger van Arsène Goedertier...
REGISSEUR Ziezo! Tevreden? Kunnen we dan nu doorgaan, ja?
VROUWE Nee!
REGISSEUR Aha! Vrouwe Justitia heeft ook nog wat op te merken!
VROUWE We hebben het er daarstraks met z'n allen nog over gehad... Tijdens de pauze...
Arsène Goedertier - of beter: de acteur die Arsène Goedertier speelt - komt nu ook in zijn kostuum van Arsène Goedertier op de scène.
VROUWE En we zijn het er allemaal min of meer over eens. Nietwaar, heren?
ARSENE (verlegen - tot de Regisseur) Ja meneer.
Musette giechelt zenuwachtig.
VROUWE De woorden die u onze voorzitter in de mond wil leggen, meneer de regisseur...
REGISSEUR Ja?
VROUWE Die slaan eigenlijk op ù! Misschien bent ù wel van bij het begin betrokken geweest bij die hele affaire!
REGISSEUR (lacht) Goed geprobeerd.
VROUWE (neemt de enveloppe van AVD over en zwaait daarmee) Hoe komt u anders aan al deze bewijsstukken?
REGISSEUR Ik heb al verteld dat het kopieën zijn van stukken uit het gerechtelijk dossier... Ik heb een contact bij justitie...
VROUWE Wij hebben daar óók een contact, meneer de regisseur!... En u mag dan wel enige stukken laten kopiëren hebben door uw contact... er zitten méér stukken in deze enveloppe dan er zich in het gerechtelijk dossier bevinden! En uit uw hele script blijkt ook dat u over heel wat meer informatie beschikt dan zich in het dossier bevindt! U beschikt over informatie uit de eerste hand, meneer de auteur! Waar hebt u die vandaan?
REGISSEUR Het behoort tot de taak van de schrijver van historische drama's zich grondig te documenteren...
VROUWE U speelt een gevaarlijk spelletje, meneer de regisseur!
AVD (enthousiast knikkend) Hoog spel!
VROUWE Met óns!
AVD En dat nemen wij niet langer!
GEORGES Wij eisen een verklaring, meneer!
REGISSEUR Die zult u ook krijgen... na de première!
VROUWE Wij eisen ze nù!
REGISSEUR Nù?
VROUWE Nu!
Het zaallicht gaat aan.
REGISSEUR (glimlacht) Blijkbaar delen de heren technici uw standpunt, Vrouwe Justitia. (kijkt alle acteurs en actrices één voor één doordringend aan) Is dat voor iedereen het geval?
VROUWE Voor iedereen!
AVD Wij eisen nù een verklaring!
GEORGES Ik sluit mij aan bij onze voorzitter!
ARSENE (kleintjes) Ik ook.
REGISSEUR En gij, Musette?
Musette giechelt zenuwachtig.
AVD Komaan, Musette! Nu niet terugkrabbelen, hé!
VROUWE Vergeet al die sprookjes die hij u in het oor gefluisterd heeft.
REGISSEUR Musette?
MUSETTE (kleintjes) Ik ook.
REGISSEUR (staat op) Prima. (neemt zijn brochure onder de arm) Dan heb ik nu de eer om deze produktie af te voeren. Jammer... 't Zou een spraakmakende voorstelling geweest zijn. 't Had het begin kunnen zijn van een grootse toneelcarrière... 't Zou jullie grote koppen in alle kranten opgeleverd hebben. Zelfs in De Standaard! (hij stapt op)
Musette rent achter hem aan.
MUSETTE Néé! Dat kunt ge niet doen! Blijf nog een beetje! Alstublieft! Doe het voor mij! Blíjf nog een beetje! (ze heeft hem eindelijk ingehaald en houdt hem tegen)
REGISSEUR (richt zich tot de acteurs en actrice op het podium) Wat is het nu? Moet ik blijven of doorgaan? Is er nu een barst in de coalitie gekomen of niet?
MUSETTE (tot de acteurs en actrice op het podium) Hij kan die verklaring straks toch ook nog geven? Als de generale afgelopen is?
REGISSEUR (kijkt op zijn zakhorloge) Het wordt al laat...
MUSETTE Wat denken jullie ervan? Dat is toch óók goed? Dat hij ons stràks een verklaring geeft? (tot de Regisseur:) Is het niet, meneer de Regisseur? Dat is toch óók goed, hé? Dan gaan we er toch gewoon mee door, hé? Dan gaat alles toch door, hé?
REGISSEUR Als ik het goed begrepen heb, eisten je collega's nù een verklaring van mij, Lucette... Nù, op staande voet...
ARSENE (tot Vrouwe Justitia:) Nu ja, als hij er stràks een verklaring voor geeft, is het wat mij betreft ook wel in orde, hoor...
VROUWE (tot Georges) Wat denkt gij ervan?
Georges haalt de schouders op.
VROUWE (tot de voorzitter) Meneer de voorzitter?
AVD (zucht) Als het maar vóór de première gebeurt.
VROUWE (tot de Regisseur) Straks dan, na afloop van de generale?
REGISSEUR In orde.
Hij keert terug naar zijn plaats, Musette keert terug naar het podium, het zaallicht gaat uit, maar de spot op de Regisseur blijft branden.
VROUWE (als Musette het podium betreedt, sissend) Onderkruipster!
AVD (tot Vrouwe Justitia) Allez toe... We gaan nu toch ook niet onderling ruzie gaan maken, zeker?
Musette schenkt de Vrouwe haar breedste glimlach en neemt zo haar plaats achter het spreekgestoelte weer in. Georges en Arsène gaan terug de coulissen in. Vrouwe Justitia gaat achter haar rechtbank zitten, AVD neemt een pil uit het doosje in zijn borstzakje en spoelt ze door met een glaasje Elixir d'Anvers.
AVD Heeft er zich ooit iemand afgevraagd of Goedertier wel een natuurlijke dood gestorven is? Of hij vermoord is?
VROUWE (tot de Regisseur, snerend) Wie uw kleine reconstructie van de feiten heeft gezien, moet al een geweldige stommeling zijn om zich nog dat soort vragen te stellen!
REGISSEUR Spelen we nu door of gaan jullie opmerkingen blíjven maken?
VROUWE Ik maak gewoon het soort opmerkingen, meneer, dat wij morgen uit de zaal kunnen verwachten!
AVD (tot de Regisseur) Maar door wie is hij dan vermoord, meneer?
VROUWE En op bevel van wie? Van de kerkelijke of van de wereldlijke machten?
AVD En zijn medeplichtigen!... Achiel De Swaef, de man met de snor en het puntbaardje, door de bediende van het bagagedepot Bruxelles-Nord geïdentificeerd als de kerel die daar een plank in een bruin pak kwam deponeren! Schielijk overleden op de dag van Goedertiers begrafenis! Hersenbloeding! Toeval? Laat me niet lachen! Zijn overlijdensattest werd ondertekend door een zekere dokter... Goedertier! Een cynisch grapje van de moordenaar? De politie, in de gedaante van commissaris Luysterborgh, handen op de rug gebonden, heeft nooit een onderzoek ingesteld naar dat overlijdensattest, en nog minder naar dat verdachte overlijden! Door wie werd Achiel De Swaef vermoord, meneer? U die daar allemaal zoveel vanaf schijnt te weten... door wie werd Achiel De Swaef vermoord!?
Musette fluistert hem kalmerend iets in het oor, maar hij schudt haar van zich af en gaat door, zich steeds meer opwindend.
AVD Jozef Lievens, de tweede medeplichtige! Veertien dagen na de dood van Achiel De Swaef, veertien dagen na de begrafenis van Arsène Goedertier... maagbloeding! Toeval? (lacht waanzinnig) 't Moet anders wel een straffe maagbloeding geweest zijn, want de muren van de kamer waar hij door de facteur werd gevonden, waren bespat met bloed! De kamer was voor de rest ook één puinhoop, meneer! Hij was op dat moment trouwens ook al veertien dagen dood en had de hoorn van de telefoon nog in zijn hand... Werd hij verrast door zijn moordenaar op het moment dat hij een telefoontje wilde plegen? Wie zal het zeggen... Heeft iemand... commissaris Luysterborgh bijvoorbeeld... ooit de moeite genomen dat telefoontje te traceren? Heeft iemand uitgezocht hoe de telefoonlijn heel die tijd open kon blijven?
VROUWE (tot de Regisseur) Vermoord door wié, meneer? Op bevel van de kerkelijke of van de wereldlijke machten?
REGISSEUR (brullend) Als ge dóórspeelt, moet g'u aan de tekst houden, verstààn!?
Musette fluistert AVD opnieuw kalmerend iets in het oor.
AVD Très juste, Musette mijn Muze... Je dois tenir compte du temps... Veel langer dan een paar uur mag ik het niet trekken. De mensen kunnen niet zo lang meer stilzitten, vandaag de dag. Maar goed... Ten slotte zijn ze toch gekomen om de sleutels te krijgen tot de kluis van de Rechtvaardige Rechters, n'est-ce pas?
Hij loopt naar de schildersezel en strijkt over het bruine inpakpapier.
REGISSEUR Blijf daar àf! 't Is nu niet het moment!
VROUWE (voegt zich bij AVD, tot de Regisseur) Zitten ze daar écht in?
AVD Zijn dit de échte Rechters, meneer de Regisseur?
VROUWE Of is 't een kopie?
AVD Arsène Goedertier maakte kopieën van doeken van beroemde meesters...
VROUWE (tot AVD) Er is sprake van dat ze een kopie in de Sint-Baafs gaan hangen, als de échte niet gauw terugkeren...
REGISSEUR (woedend) Vrouwe Justitia!... Mijnheer de Openbare Aanklager!... Mag ik u verzoeken op te houden met deze schertsvertoning en door te gaan met de échte vertoning? Zoniet zal ik mij genoodzaakt zien deze produktie alsnog af te voeren!
VROUWE (terwijl ze terugkeert naar haar plaats) Is 't een kopie, meneer de Regisseur?
AVD (terwijl hij terugkeert naar zijn plaats, tot de Vrouwe) Alle toneel is illusie, zegt hij.
VROUWE (tot AVD) Misschien wil hij ons laten gelóven dat het een kopie is, maar bevindt zich daar in werkelijkheid...
REGISSEUR (brullend) En nu... voor de lààtste keer!...
AVD Goed, goed... (grist het boek 'L'Aiguille Creuse' van het spreekgestoelte en zwaait ermee, luid:) U moet weten, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat de bibliotheek van Goedertier goed voorzien was!... van onder andere een merkwaardige collectie detective-romans van Maurice Leblanc, in de reeks rond de geniale gentleman-gangster Arsène Lupin... (hij bladert erin, dan zachter, mijmerend:) Ik kende ze goed, die romannetjes... Ik had ze uit het Frans vertaald en bewerkt tot een feuilleton voor dagblad Het Volk... (tot het publiek) Bij deze kan ik u dan ook met fierheid mededelen dat de initialen D.V.A., die u wellicht al maandenlang onder die vertalingen hebt zien staan, de mijne zijn... Damme Van, Arseen... Zoals in de fichiers van de bibliotheek, ja.
VROUWE (tot AVD) Als ge 't mij vraagt, is dat zíjn echte naam... (met een knikje naar de Regisseur) Arseen Van Damme... En kennen wij hem hier alleen onder zijn schuilnaam, zijn artistiek pseudoniem...
REGISSEUR (rustig) Dat was de laatste opmerking die u gemaakt heeft, Vrouwe Justitia, en die ik niet in het script kan terugvinden.
AVD (gaat snel door) Het was voor mij dus geen probleem om mijn weg te vinden in 'L'Aiguille Creuse'...
MUSETTE (vertaalt met een brede glimlach, maar toch wat nerveus) De Holle Naald.
AVD (met het boek in de handen, achter het spreekgestoelte) In deze roman steelt Arsène Lupin overal ter wereld beroemde kunstwerken... en hangt er een zelfgeschilderde kopie voor in de plaats... zodat op het eerste gezicht niemand merkt wat er gebeurd is. Tsja, die Arsène Lupin kon een aardig stukje schilderen!... Merk op, Dames en Heren, Leden van de Jury, dat toevalligerwijze Arsène Goedertier dezelfde voornaam heeft als Arsène Lupin, en dat Goedertier, eveneens toevalligerwijze, ook kopieën van doeken van beroemde meesters borstelde!... Voor de rest correspondeert Arsène Lupin in deze roman toevallig met de politie via advertenties in de krant... en doet Arsène Goedertier dat ook!... Toevallig ondertekent Arsène Lupin zíjn advertenties met drie letters...
MUSETTE A.L.N.
AVD De A van Arsène, en dan de eerste en de laatste letter van zijn achternaam, Lupin...
VROUWE En hoe ondertekent Goedertier?
AVD Toevallig ook met drie letters!
MUSETTE D.U.A. (waarop ze lijkt te schrikken van haar eigen uitspraak, en AVD snel iets in het oor fluistert)
AVD Tu as raison, Musette mijn Muze... Ik moet oppassen met die initialen... Als er iemand in de zaal zit die doorheeft dat de V en de U in het Latijn én in het geheimschrift dezelfde letter zijn... (uitdrukkelijk tot de Regisseur:) ... dan wordt gij ontmaskerd... (herneemt als was het een verspreking) ... dan word ik ontmaskerd... excuus voor de verspreking...
VROUWE Ontmaskerd als wat, mijnheer de Openbare Aanklager? Als de loopjongen, de medeplichtige, het meesterbrein?
AVD (lacht waanzinnig) In deze roman, Edelachtbare Vrouwe, Dames en Heren, laat Arsène Lupin op de plaats van de misdaad telkens een raadseltje achter, bestemd voor de politie. Maar natuurlijk slaagt de politie er niet in op basis van die rebus zijn schuilplaats te vinden, want de politie, Dames en Heren, de politie is te dom... (hij toont aan Vrouwe Justitia en aan het publiek het blad in het boek dat het raadsel bevat) De code die diende ontraadseld te worden, zag er zó uit, Dames en Heren... (hij legt het boek weer op zijn spreekgestoelte en klapt in zijn handen)
Musette rent de coulissen in en keert dadelijk terug met een aanwijsstok en een schoolbord op wieltjes, waarop de code uit het boek in een groter formaat wordt herhaald (zie noot). Ze stelt het bord goed zichtbaar op voor het publiek.
AVD Vier lijnen, bestaande uit punten en cijfers. Ziet u?
Musette wijst de vier lijnen aan met de aanwijsstok. Vrouwe Justitia die de code niet kan zien vanop haar plaats, verlaat haar plaats even en komt kijken, keert dan weer terug.
AVD Vier lijnen, bestaande uit punten en cijfers, waarvan de cijfers - op één enkele uitzondering na - nooit hoger gaan dan vijf.
Musette wijst de uitzondering(en) aan.
AVD Die uitzondering, da's natuurlijk de fameuze blindganger...
VROUWE Misschien kunt u de inhoud van het begrip 'blindganger' even nader verklaren aan het publiek, mijnheer de Openbare Aanklager?
AVD Ja, ja natuurlijk... Wellicht zal alleen de heer John Flanders enigszins bekend zijn met dit fenomeen uit de internationale misdaadliteratuur... Welnu, Edelachtbare, Dames en Heren, de 'blindganger' is dat ene elementje in een code dat verwarring zaait.
VROUWE Het speelvogeltje van de codeschrijver?
AVD Precies!... En wat stond er in die notitie van wijlen Arsène Goedertier, vastgehecht aan het klad van zijn veertiende brief? De notitie die Georges De Vos, ongetwijfeld onder druk van een aantal hooggeplaatste magistraten en partijgenoten, nooit aan de politie doorgegeven heeft?
Musette draait het bord om. Aan de achterkant van het bord staat de Goedertier-code (zie noot). Ze wijst deze stralend lachend aan met de stok.
AVD Toevallig toch wel vier lijnen, zeker... Met punten en cijfers? Ziet u?
Vrouwe Justitia die de code niet kan zien vanop haar plaats, verlaat haar plaats even om te kijken.
VROUWE En de cijfers gaan nooit hoger dan vijf...
AVD (glimlacht vermoeid) Toevallig hé?
VROUWE En u denkt dat...?
AVD Néé, Edelachtbare Vrouwe. Ik dénk niet dat. Ik ben er zéker van dat.
Op dat ogenblik lijkt hij even door zijn benen te zakken van vermoeidheid, opwinding of het drinken van te veel Elixir, gecombineerd met de pilletjes uit zijn borstzak. Musette vangt hem nog bijtijds op en leidt hem naar het spreekgestoelte, waar zij een glas Elixir voor hem uitschenkt..
VROUWE (bezorgd) Ca va, monsieur?
AVD Nous-y-arrivons, Madame... Nous-y-voilà presque...
Hij drinkt. Musette neemt weer plaats bij het bord. Vrouwe Justitia keert terug naar haar plaats. De Elixir lijkt hem op te kikkeren. Hij herneemt:
AVD Ik had 'L'Aiguille Creuse' van Maurice Leblanc vertaald en bewerkt... Ik wist dat het om een vrij simpele code ging... Ge moet de cijfers alleen maar vervangen door klinkers...
MUSETTE A is 1, E is 2, I is 3, O is 4 en U is 5. (brede en uitdagende glimlach naar de Regisseur, die reageert met een zucht: ze heeft toch maar mooi weer eens een regel tekst gehad!)
VROUWE En de punten?
AVD De punten vervangt ge door medeklinkers...
Musette vult overal in de code de klinkers in, op de plaats waar cijfers stonden (zie noot). Daarna wijst ze de eerste lijn aan.
AVD De eerste lijn valt zeer eenvoudig op te lossen... Ten tijde van de roof vertelde Goedertier aan iedereen die het horen wilde, dat hij het paneel verstopt zou hebben in de Sint Baafs of in de onmiddellijke nabijheid van Sint Baafs... Op voorwaarde dat hij de dief zou zijn, natuurlijk! En uiteraard wàs monsieur Arsène de dief niet!
VROUWE Hij zou het paneel met andere woorden verstopt hebben op de plaats waar het gestolen was?
AVD Waar men de Rechters het minst zou zoeken, jawel!
VROUWE Geniaal!
AVD En wat zien wij nu op de eerste regel van deze code staan?
Musette wijst het laatste woord van de eerste regel aan. Vrouwe Justitia komt kijken.
VROUWE Twee A's, voorafgegaan door één punt en gevolgd door twéé punten...
STEM (van John Flanders, uit de zaal) Baafs!
AVD (naar de zaal) Zéér goed, meneer Flanders! Zéér goed! Bààfs!
Musette toont het middenste woord op de eerste regel.
AVD Daarvoor staan vier letters, waarvan de tweede een I is...
VROUWE (onder de indruk) Geen twijfel mogelijk... Sint Baafs!
Musette giechelt verrukt en schrijft boven de eerste regel: SINT BAAFS. Daarna wijst ze het eerste woord van de eerste regel aan.
AVD En wat hebben we hier, ma chère Musette?
MUSETTE (stralend) O puntje puntje E puntje...
VROUWE Omver?
AVD Of oktet...
MUSETTE Of... of... (naar de Regisseur, trots, trappelend van ongeduld:) Mag ik het zeggen, Walter? Mag ik het zeggen?
De Regisseur maakt een handgebaar: het kan hem geen fluit schelen.
MUSETTE Oksel!
AVD Très bien, Musette... Très bien...
STEM (uit de zaal) Orgel!
AVD (hand achter zijn oorschelp) Maar wat hoor ik daar? Dat klonk nog beter! Zeg het maar, meneer! Zeg het maar!
STEM Orgel!
AVD (naar de zaal) Orgel!? Niet slecht gevonden, meneer! Gij lost zo te horen wel meer van dit soort puzzelkes op! Een journalist, misschien? Of een inspecteur van de gerechtelijke... met pensioen?... (tot Musette) Schrijf het maar op, Musette mon chérie, schrijf het maar op! Orgel!
Musette schrijft het woord ORGEL voor de woorden SINT BAAFS.
AVD (naar de zaal) En straks zullen we dan zien of het klopt, is dat goed? (bekijkt het bord vanop enige afstand, monsterend) Nu ga'k efkes helpen en zullen we de laatste regel eerst oplossen.
Musette wijst het laatste woord van de laatste regel aan.
MUSETTE Punt U U punt.
VROUWE Als 't over een gebouw gaat, moet dat een muur zijn.
AVD Schrijf maar op, Musette! Schrijf maar op: mùùr!
Musette schrijft het woord MUUR boven de laatste regel, doet een pas terug, bekijkt wat er staat.
MUSETTE U E E MUUR.
VROUWE Dub-be-le Mùùr?
AVD Schrijf maar op, Musette! Schrijf maar op: IN of IS DE DUBBELE MUUR.
Musette schrijft boven de laatste regel: IN/IS DE DUBBELE MUUR.
VROUWE Orgel Sint Baafs... In of is de dubbele muur...
AVD Laten we de tweede regel nu eens aanpakken...
Musette wijst de tweede regel aan.
AVD Wat zou hier zoal kunnen staan?
VROUWE Orgel Sint Baafs... in het fort dat... in het bord dat... in het kort dat...
STEM (uit de zaal) Is het jong zat!
AVD (lacht) Ja, dat kan ook.
VROUWE Is het kort nat...
MUSETTE Is het kort dag!
VROUWE (gestoord door Musette) Is het fort mat... lat... kat...
AVD Zullen we die laatste regel even laten liggen, ja? Dan kunnen we de derde regel eens bekijken!
Musette wijst de derde regel aan, tweede woord.
AVD Tweede woord!
MUSETTE (stralend) Punt O E.
VROUWE Doe...
AVD Goe... (en zweept zowel de zaal als de beide vrouwen op om het spelletje mee te spelen)
STEM (uit de zaal) Hoe?
VROUWE Moe...
MUSETTE Joe!
STEM (uit de zaal) Koe...
MUSETTE Loe!
VROUWE Toe...
MUSETTE Roe!
AVD Allemaal mogelijk!... Maar wat zegt dat vierde woord?
MUSETTE Punt O punt E punt?
AVD Ja, dàt!
MUSETTE Euh...
VROUWE Joker!
STEM (uit de zaal) Koker! Moker!
STEM 2 (uit de zaal - van John Flanders) Loper!
AVD Dank u wel, John F.!
VROUWE Kogel.
AVD Inderdaad, kogel!
MUSETTE (kinderlijk blij omdat ze ook wat gevonden heeft) En vogel!
AVD En vogel!... Enfin, ook weer een heleboel mogelijkheden... té veel om ze allemaal op te noemen!... Maar wat geeft het laatste woord van de derde regel?
Musette wijst het aan.
VROUWE Nogal een lang woord, zo te zien...
MUSETTE Punt A punt E punt punt O punt E punt.
VROUWE A E O E. Wa-ter-bo-ten. Nee, dat kan niet. Een boot ligt altijd op het water.
AVD Sa-men-ko-men? In de dubbele muur...?
MUSETTE (richting Regisseur:) Of sa-men-wó-nen?
AVD (tot Vrouwe) Ge vindt het niet, hé?... (grinnikt kwajongensachtig, dan tot de zaal) En gij daar ook niet hé?... Ecoutez, 'k zal u één ding zeggen: als ge u blijft concentreren op dat orgel, vindt ge 't nooit!
Hij schrapt triomfantelijk het woord ORGEL en vervangt het door het woord ONDER.
AVD Onder Sint Baafs!
VROUWE In de kelder? In de crypte?
AVD Neenee, daar is al gezocht. Niks gevonden.
VROUWE Onder de grond?
MUSETTE In de riolen?
AVD (schudt berispend met de vinger) Neenee... (met erg veel nadruk:) Onder...
MUSETTE Ah... onder? (alsof ze zijn hint plotseling begrijpt, rent ze af, in de coulissen, en keert meteen terug met een stadsplan van Gent, dat ze op het bord open spreidt en vastmaakt met wasknijpers)
VROUWE Wat bedoelt ge met... onder?
AVD Onder betekent hiér, op een stadsplan, op de kaart van Gent... ten zuiden vàn... En wat ligt er ten zuiden van Sint Baafs? In de onmiddellijke nabijheid van Sint Baafs? Op nog geen vijf minuten stappen? (hij wijst het aan met de stok van Musette)
VROUWE (leest) De Korte Dagsteeg...
AVD knikt naar Musette en die schrijft IS HET KORT DAG boven de tweede regel.
VROUWE Onder Sint Baafs... is het kort dag...
AVD Voelt ge 't al komen?
Musette giechelt dubbelzinnig en klapt verrukt in haar handen, blij als een kind: hoe spannend!
AVD (wijst het aan op het stadsplan) De Korte Dagsteeg ligt op een kruispunt, tussen de Koéstraat...
MUSETTE Koé! Koé! Koé!
AVD ... en de Vógelmarkt!
VROUWE Onder Sint Baafs is het kort dag... waar koe en vogel samenkomen...
AVD (terwijl hij het allemaal opschrijft, triomfantelijk) ... in de dubbele muur! (dan naar de zaal priemend met de aanwijsstok) En nu vraag ik u, dames en heren... Wat staat er op het kruispunt van de Korte Dagsteeg, de Koestraat en de Vogelmarkt?
MUSETTE (jubelend) Een huis! Een huis! Een huis!
AVD Een huis dat in Gent al jarenlang bekend staat als het Huis van de Gebroeders Van Eyck, de schilders van het beroemde Lam Gods!... (loopt naar zijn spreekgestoelte, heft zijn glas Elixir) Schol hé mensen! (en drinkt het in één teug leeg)
Onder de indruk keert Vrouwe Justitia terug naar haar plaats. Ook Musette neemt haar oude plaats weer in, stralend als altijd.
AVD In 1828 was het vijftiende eeuwse steen dat op die plek stond en dat beschouwd werd als een woon- en werkplaats van de Gebroeders Van Eyck zeer bouwvallig geworden. Het werd gesloopt en de beroemde architect Minard tekende het huidige herenhuis... en verdeelde het in drie woningen... met de nodige dubbele muren natuurlijk... Als hommage aan de gebroeders liet hij op de gevel in een soort medaillon hun portretten uitbeitelen... Nu is het een tabakszaak... in het centrum van Gent... waar veel volk over de vloer komt... gebonden aan openings- en sluitingsuren... in de schaduw van de Sint Baafstoren. Een paar huizen verder ligt het stamcafé van wijlen Arsène Goedertier, Café Mokka... En nu vraag ik u... Welke plaats kon symbolischer en toepasselijker genoemd worden voor een geniale gentleman-gangster met enig gevoel voor zwarte humor als onze vriend Arsène Goedertier om zijn... pardon... míjn!... Rechtvaardige Rechters te verbergen?... dan precies het huis waar de schilders van het schilderij ooit hadden gewoond en gewerkt? (tot het publiek:) Hé? (pauze) Commissaris Luysterborgh? (pauze) Kanunnik Kortzichtig? (pauze) Dames en heren, journalisten en kunstcritici, kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders... U weet nu wààr de verantwoordelijkheden zich situeren... U kunt nu een rechtvaardig oordeel vellen... Maar voordat u daartoe overgaat, zullen wij samen nog een moment suprême beleven... Want voordat u daartoe overgaat, dames en heren, is het ogenblik aangebroken om de Rechtvaardige Rechters, die door mijn niet aflatend streven in hun schuilplaats werden ontdekt, voorgoed aan het schemerduister te ontrukken!
Hij stapt naar het in bruin inpakpapier gewikkelde schilderij (?) op de ezel en begint het papier voorzichtig open te maken. Plotseling weerklinkt de Toccata in Fuga van Bach, en gaat het podiumlicht uit. Ook de spot op de Regisseur gaat uit.
In het donker weerklinkt applaus van de Regisseur. Het publiek volgt eventueel. Het zaallicht en het podiumlicht gaan aan en tegelijk stopt de muziek abrupt. Vrouwe Justitia, AVD en Musette bevinden zich nog op de scène.
REGISSEUR (staat op - neemt eventueel nog wat op een verkeerd been gezet applaus van het publiek in ontvangst, steekt bezwerend de handen uit) Bedankt, iedereen! Bedankt!... Dank u wel!... Nu mensen, dat was het dan!... Ik heb hier verder niks meer aan toe te voegen! Tot morgen! (maakt aanstalten om op te stappen)
De andere twee acteurs - nu in hun kostuum van respectievelijk John Flanders en Jan Boon - banen zich door de zaal een weg naar het podium.
MUSETTE Zijt ge al weg?
VROUWE Maar wíj hebben hier nog wat aan toe te voegen!
JOHN F. Is er geen nabespreking meer?
REGISSEUR Zijn er dan nog vragen?
AVD En of er nog vragen zijn, meneer! Ge hadt ons beloofd na de generale...
REGISSEUR (onderbreekt, terwijl hij zich naar het podium begeeft) Heb ik dat? Had ik niet beloofd vóór de première te antwoorden op uw vragen?
VROUWE Nee, dat hadt ge niét!
AVD (met een knik naar het inpakpapier op de ezel) Hoe hebt ge dat uit die tabakszaak gehaald?
REGISSEUR (lacht) Ge verdenkt míj toch niet van de diefstal, hoop ik?
MUSETTE (uitdagend, bij het pak, tot de Regisseur) Mogen we het verder open maken?
REGISSEUR Néé!
MUSETTE (pruilend) Allez, voor één keer? 't Is toch de Generale? Mag ik het écht niet open maken?
REGISSEUR (bij het pak, neemt het vast) Nee.
Alle anderen sluiten de Regisseur nu langzaam maar zeker in en beginnen onder de volgende replieken dan de cirkel steeds dichter te sluiten.
VROUWE Zijt gij de vierde man?
REGISSEUR De vierde man?
VROUWE Die de drie anderen vermoord heeft om er alléén met de Rechters vandoor te kunnen gaan!
REGISSEUR (lacht zenuwachtig) En waarom zou ik dit spelletje hier dan opvoeren, hé?
AVD Niet alleen de wegen van de Kerk zijn ondoorgrondelijk...
REGISSEUR Gij denkt echt dat in dit pak... de échte Rechters zitten?
JOHN F. Het kan bijna niet anders. Ge weet té veel.
REGISSEUR Maar waarom zou ik dan het risico nemen die naar hier mee te brengen?
BOON Omdat ge ze niet alle vijf op een rijtje hebt, misschien?
VROUWE Ik heb wel meer regisseurs gezien bij wie er hier eentje los zat. (tikt op haar voorhoofd)
AVD Misschien heeft alles zijn redenen. Ook dit stuk. Waarom het, in het bijzijn van al die hoogwaardigheidsbekleders, al die persjongens moest opgevoerd worden, morgen, hier in het Vlaams Theater, op het Sint Baafsplein in Gent...
BOON Probeert ge een zwendel op te zetten, misschien?
JOHN F. Met onechte Rechters die ge voor de échte wilt laten doorgaan?
MUSETTE Waar woont ge eigenlijk? In Wetteren of in Gent?
VROUWE Wat is uw échte naam?
JOHN F. Hoe zijt ge aan die documenten uit het gerechtelijk dossier gekomen?
BOON Aan al die andere informatie?
AVD Moet ge geen manneke hebben bij 't stadsbestuur om persconferenties of publieke opvoeringen te kunnen geven in 't Vlaams Theater?
MUSETTE Hoe weet ge wat een blindganger is?
VROUWE Wanneer hebt ge Goedertier voor 't laatst gezien?
JOHN F. De Vos?
BOON De Swaef?
MUSETTE Lievens?
VROUWE Lijdt ge aan waanvoorstellingen? Zijt ge een mythomaan?
JOHN F. Maar nee! Diene lollekenshere zit hier gewoon met ons voete te spele!
BOON Denkt ge dat ge Arsène Lupin zijt, misschien?
AVD Zijt ge de loopjongen?
VROUWE De medeplichtige?
MUSETTE Het meesterbrein?
VROUWE De Vierde Man?
AVD Zijt ge Dua?
VROUWE Arseen Van Damme?
MUSETTE D punt U punt A punt?
BOON AVD-DVA!
JOHN F. Loopjongen!
AVD Medeplichtige!
VROUWE Meesterbrein!
MUSETTE (gilt schril) Vierde Man!
De Regisseur breekt door de omsingeling en rent met het pak in de armen de coulissen in, achternagezeten door de anderen.
Alle lichten uit. De Toccata in Fuga van Bach weerklinkt opnieuw.
Podiumlicht aan. John F. en Jan Boon zetten het spreekgestoelte in het midden van het podium, naar het publiek. De journalisten geven een persconferentie.
BOON Of deze gemakkelijke klucht ontstond in een gezellige taveerne der kuip onzer Vlaamsche stee, dat kan ons niet schelen, we lieten er alvast onze pluimen niet bij. Maar een feit is, dat wij daar die vijfentwintigste juli om vijf uur, allemaal voor gesloten deuren stonden, bij het Vlaamsch Theater op het Sint Baafsplein. Daar dezen ongekenden heer aan mij persoonlijk een kaart stuurde, heb ik het recht hem ook persoonlijk te antwoorden, en gewis deed ik het, moest ik zijn adres kennen. Ik ben dus genoopt het langs dezen openlijken weg te doen. Hij ontvange van mij dit woordje, zoals het ook geformuleerd werd door mijn confrater van De Dag, John F.
JOHN F. Waarde ongekende heer! Ik verdenk u er van, slechts een 'halve lollekensheer' te zijn, en stel u aldus eene ernstige vraag: weet gij werkelijk iets? Zoo laat u kennen in vertrouwen, ook voor de journalisten die ge voor den aap hebt willen houden... misschien... ook voor hén telt het ambtsgeheim!
Alle lichten uit. De Toccata in Fuga van Bach weerklinkt opnieuw.
Einde.
BIJLAGEN - facsimilé's:
1. - DE CODE UIT HET BOEK 'L'AIGUILLE CREUSE' VAN MAURICE LEBLANC, OVER DE AVONTUREN VAN ARSENE LUPIN (VOORKANT SCHOOLBORD IN HET STUK):
2. - DE ZOGENAAMDE 'GOEDERTIER-CODE' (ACHTERKANT SCHOOLBORD IN HET STUK)
3. - INGEVULD MET KLINKERS EN VERVOLGENS OOK MET MEDEKLINKERS VERKRIJGT MEN DIT:
O . . E . . I . . . A A . .
I . . E . . O . . . A .
. A A . . O E E . . O . E . . A . E . O . E .
I . . E . U . . E . E . U U .
ONDER SINT BAAFS
IS HET KORT DAG
WAAR KOE EN VOGEL SAMENKOMEN
IN DE DUBBELE MUUR
